ترند این روزها رو بهتر بشناس! کورتیزول با بدن چه میکنه؟
کورتیزول؛ از علم تا اینستاگرام/ هورمونی که این روزها همه دربارهاش دروغ میگویند!
این روزها در رسانههای جمعی همه از کورتیزول حرف میزنند. واقعیت علمی پشت ماجرا چیست؟
شایانیوز- این روزها نام «کورتیزول» به یکی از داغترین کلیدواژههای شبکههای اجتماعی بدل شده است. همه درباره این هورمون حرف میزنند؛ یکی آن را دشمن آرامش معرفی میکند، دیگری میگوید کلید اصلی کاهش وزن بی رویه است و گروهی هم آن را «سم بدن» مینامند. اما واقعیت علمی کورتیزول چیست؟ آیا باید از آن بترسیم یا بیاموزیم چگونه با آن کنار بیاییم؟
کورتیزول واقعاً چیست؟
کورتیزول یک هورمون استروئیدی است که از غده فوق کلیوی (آدرنال) تولید میشود. این هورمون بخشی از سامانه حیاتی موسوم به «محور HPA» (هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال) است. نقش اصلی آن حفظ تعادل بدن در شرایط فشار و تهدید است. به همین دلیل از کورتیزول با عنوان «هورمون استرس» یاد میشود. اما این تنها نیمی از ماجراست.
کارکردهای اصلی کورتیزول
برخلاف تصور عمومی، کورتیزول صرفاً «بد» نیست. بدن بدون آن نمیتواند زنده بماند. برخی کارکردهای حیاتی آن عبارتاند از:
تنظیم قند خون:
کورتیزول در شرایط استرس، با آزادسازی گلوکز از ذخایر بدن، انرژی فوری در اختیار مغز و عضلات میگذارد.
مهار التهاب:
این هورمون پاسخ سیستم ایمنی را کنترل میکند؛ در واقع بدون کورتیزول، کوچکترین عفونت یا التهاب میتواند مرگبار شود.
کنترل فشار خون و متابولیسم:
کورتیزول با تأثیر بر رگها و سوختوساز پروتئینها و چربیها، به تعادل قلبی–عروقی و توازن متابولیک بدم کمک میکند.
تنظیم ریتم شبانهروزی:
سطح کورتیزول صبحها بالاتر است تا بدن را برای فعالیت بیدار کند و شبها افت میکند تا بدن آماده خواب و استراحت شود.
وقتی تعادل به هم میخورد
مشکل از جایی شروع میشود که سطح کورتیزول برای مدت طولانی بالا بماند. این حالت معمولاً به دلیل استرس مزمن، کمخوابی، رژیم غذایی نامناسب یا مشکلات هورمونی رخ میدهد. پیامدهای آن میتواند جدی باشد:
افزایش وزن، به ویژه در ناحیه شکم
ضعف سیستم ایمنی و افزایش احتمال ابتلا به بیماریها
فشار خون بالا و افزایش ریسک بیماریهای قلبی
اضطراب، افسردگی و اختلالات خواب
تحلیل بافت عضلانی و پوکی استخوان در درازمدت
از سوی دیگر، سطح پایین کورتیزول نیز خطرناک است. بیماری ادیسون (Addison) نمونهای از اختلالی است که در آن بدن به اندازه کافی کورتیزول تولید نمیکند و این امر میتواند حتی کشنده باشد.
چرا کورتیزول پایین کشنده است؟
وقتی کورتیزول به شکل غیرطبیعی کاهش پیدا کند، بدن وارد وضعیت خطرناکی میشود که در علم پزشکی به آن بحران آدرِنال (Adrenal Crisis) میگویند. در این حالت چند اتفاق میافتد:
افت شدید قند خون (هایپوگلایسمی):
چون کورتیزول، مسئول آزادسازی گلوکز و حفظ سطح انرژی است، کمبود آن مغز و اندامها را از سوخت محروم میکند.
افت فشار خون شدید:
کورتیزول نقش کلیدی در تنظیم فشار خون دارد. نبود آن باعث شوک و حتی کما میشود.
اختلال الکترولیتی:
سدیم کاهش مییابد و پتاسیم بالا میرود؛ این عدم تعادل میتواند قلب را از کار بیندازد.
ناتوانی بدن در پاسخ به استرس:
حتی یک سرماخوردگی ساده یا عفونت در فردی که کورتیزولش پایین است، میتواند مرگبار باشد.
احساس ضعف و گیجی شدید:
که در نهایت منجر به از دست رفتن هوشیاری میشود.
به همین دلیل پزشکان همیشه روی بیماران مبتلا به مشکلات غده آدرنال حساس هستند و در شرایط بحرانی، تزریق فوری هیدروکورتیزون را نجاتبخش میدانند.
چرا کورتیزول اینقدر در بحثهای عمومی لوث شده؟
یکی از دلایل اصلی، تجاری شدن واژهها در صنعت سلامت است. برندها و اینفلوئنسرها کورتیزول را به عنوان «مجرم شماره یک» چاقی، استرس یا حتی همه بیماریهای مدرن معرفی کردهاند. حال آنکه علم روز و پژوهشهای پزشکی نشان میدهد کورتیزول نه یک دشمن مطلق است و نه یک ناجی معجزهگر؛ بلکه یک هورمون پیچیده است که تعادل آن حیاتی است و آنچه درباره آن تعیین کننده است همین تعادل و توازن است.
چگونه سطح کورتیزول را متعادل نگه داریم؟
مطالعات علمی نشان دادهاند که برخی تغییرات ساده سبک زندگی میتوانند سطح کورتیزول را در محدوده سالم نگه دارند:
خواب کافی و منظم (۷ تا ۸ ساعت در شب)
فعالیت بدنی منظم، به ویژه ورزشهای هوازی و یوگا
تغذیه متعادل همراه با پرهیز از قندهای ساده و مصرف کافی پروتئین و فیبر
کاهش محرکهای مزمن استرس از طریق مدیتیشن، تنفس عمیق یا حتی پیادهروی روزانه
حمایت اجتماعی؛ ارتباط با دوستان و خانواده نقش مهمی در تنظیم پاسخ به استرس دارد.
کورتیزول همانقدر که میتواند مخرب باشد، برای سلامتی و بقای ما حیاتی است. مشکل نه در وجود آن، بلکه در بیتعادلی مزمن است که دنیای پرشتاب امروز ایجاد کرده. در شرایطی که بحثهای سطحی و شعارهای تبلیغاتی، این هورمون را به «دشمن همه جانبه» تبدیل کردهاند، وظیفه رسانهها و مراکز علمی این است که تصویر واقعی و علمی از آن ارائه دهند: هورمونی حیاتی، با نقشی دوگانه، که باید مدیریت شود. راز سلامتی در تعادل کورتیزول است، نه پایین بودن آن.
دیدگاه تان را بنویسید