خرمشهر پاره تن وطن: زخمی که به موسیقی بدل شد، مجید انتظامی «خرمشهر» را از نو ساخت!

شایانیوز- 31 شهریور سالروز حمله ناجوانمردانه عراق به خرمشهر است. شهری که هنوز هم بوی خون و ایثار می‌دهد. چه چیزی بیش از یک قطعه موسیقی می‌تواند رنج‌ها و رشادت‌های مردمی را روایت کند که بیش از یک ماه با دست‌های خالی مبارزه کردند؛ گرچه شهر را باختند اما امید را نه! دو سال بعد جوانه‌های این امید از خاک خرمشهر سربرآوردند و شهر آزاد شد. گویی آوای بازپس‌گیری خاک، همان موقع در هوای ایران طنین‌ انداخت.

حال که در تاریخ معاصر ایران، هنر بارها در کنار مردم ایستاده و روایت‌گر دردها، امیدها و مقاومت‌ها بوده است، خوب است بخوانیم از چهره‌ای که نامش در حافظه جمعی ایرانیان با خاطرات دفاع مقدس گره خورده: مجید انتظامی، آهنگساز و موسیقیدان بی بدیلی که با خلق اثر گرانمایه‌ای همچون سمفونی فاخر «حماسه خرمشهر»، موسیقی را به زبانی برای بیان حماسه و رنج بدل کرده است.

طلوع یک ستاره

مجید انتظامی، فرزند عزت‌الله انتظامی، بازیگر بزرگ سینمای ایران، از همان آغاز مسیر هنری‌اش به موسیقی کلاسیک و ارکسترال علاقه‌مند شد. او تحصیلات خود را در رشته موسیقی در آلمان گذراند و با بازگشت به ایران، به یکی از برجسته‌ترین آهنگسازان موسیقی فیلم و موسیقی سمفونیک تبدیل شد.

کارنامه انتظامی سرشار از موسیقی‌های فیلمی است که هر ایرانی حداقل یک بار شنیده: از بوی پیراهن یوسف گرفته تا از کرخه تا راین و روز واقعه. اما فراتر از سینما، او در عرصه موسیقی سمفونیک ملی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد.

انتظامی علاوه بر ساخت موسیقی فیلم، چندین بار برنده جایزه سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر شده است و به ‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین آهنگسازان تاریخ سینمای ایران شناخته می‌شود. همچنین آثار او برای ارکستر سمفونیک تهران بارها اجرا شده و بسیاری از کارشناسان او را «صدای حماسی موسیقی ایران» نامیده‌اند. او همچنین به عنوان آهنگسازی برجسته در سطح جهانی شناخته می‌شود.

خرمشهر؛ زخمی که به موسیقی بدل شد

۳۱ شهریور ۱۳۵۹ روزی بود که ارتش عراق به ایران حمله کرد و شهر استراتژیک خرمشهر به یکی از اولین اهداف تجاوز بدل شد. مقاومت ۳۴ روزه مدافعان خرمشهر، اگرچه به سقوط شهر انجامید، اما نقطه عطفی در حافظه ملی ایرانیان شد. همین رویداد بعدها به سوژه‌ای برای خلق آثار ادبی، هنری و موسیقایی تبدیل شد.

مجید انتظامی با الهام از این مقاومت و رنج، اثری آفرید با عنوان سمفونی خرمشهر؛ سمفونی‌ای که نه تنها یک قطعه موسیقایی، بلکه روایتی هنری از تاریخ است.

خرمشهر پیش از جنگ شهری پررونق، بندری مهم و نماد تنوع فرهنگی ایران بود. شهری که پس از حمله 31 شهریور، به سرعت با بمباران و هجوم زمینی همراه گردید.

مدافعان خرمشهر که اغلبشان نیروهای مردمی، بسیج و اندک نیروهای نظامی حاضر در منطقه بودند، ۳۴ روز مقاومت کردند، شهر به «خونین‌شهر» تبدیل شد. هزاران نفر کشته و مجروح شدند و با وجود مقاومت جانانه، شهر در آبان ۱۳۵۹ سقوط کرد. اما همین مقاومت سرآغاز حماسه‌ای شد که بعدها با آزادی خرمشهر در سوم خرداد ۱۳۶۱ به اوج رسید.

این واقعه نه تنها یک رویداد نظامی، بلکه زخمی بر وجدان تاریخی ملت ایران بود و همین اهمیت، باعث شد بسیاری از هنرمندان از جمله مجید انتظامی به سراغ روایت آن در قالب هنر بروند.

سمفونی خرمشهر؛ حماسه در قالب نت‌ها

سمفونی خرمشهر اثری است چندبخشی که در آن انتظامی تلاش می‌کند روایت موسیقایی از روزهای سقوط، اشغال و در نهایت آزادی خرمشهر ارائه دهد. در بخش‌های آغازین، ریتم‌های کوبنده و تاریک حس هجوم و ویرانی را منتقل می‌کنند؛ اما به‌تدریج موسیقی به سوی اوج‌های حماسی و امیدبخش حرکت می‌کند و شنونده را به یاد سوم خرداد ۱۳۶۱ و آزادی خرمشهر می‌اندازد.

این سمفونی نمادی از پیوند هنر و مقاومت است: همان‌طور که رزمندگان با خون خود تاریخ ساختند، هنرمند نیز با نت‌ها و ملودی‌ها حافظه جمعی آن حماسه را جاودانه کرد.

برخی منتقدان موسیقی بر این باورند که انتظامی در سمفونی خرمشهر با بهره‌گیری از ملودی‌های آشنا و رنگ‌آمیزی ارکسترال سنگین، توانسته است فضایی خلق کند که همزمان غم فقدان و شکوه پیروزی را به گوش شنونده برساند. این اثر هر بار در زمان اجرا اشک بسیاری از مخاطبان را جاری می‌کند و یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های موسیقی ملی–حماسی ایران محسوب می‌شود.

پیوند هنر و تاریخ

آثار انتظامی نشان می‌دهد که موسیقی تنها برای سرگرمی یا زیبایی نیست؛ بلکه می‌تواند ابزاری برای حفظ حافظه ملی و انتقال پیام‌های تاریخی به نسل‌های آینده باشد. امروز وقتی به سالروز حمله عراق به خرمشهر می‌نگریم، مرور سمفونی خرمشهر فرصتی است تا به یاد بیاوریم که چگونه یک شهر و یک ملت در برابر سخت‌ترین هجمه‌ها ایستادگی کردند.

میراث ماندگار

آنچه آثار مجید انتظامی را ماندگار کرده، توانایی او در ترکیب موسیقی سمفونیک غربی با روح حماسی–ملی ایرانی است. او توانست موسیقی را به زبان مقاومت تبدیل کند؛ زبانی که هنوز پس از دهه‌ها شنونده را به گریه یا شور و شعف وامی‌دارد. در حقیقت، انتظامی با سمفونی خرمشهر پلی زده میان هنر والا و تجربه زیسته یک ملت.

در کنار سمفونی خرمشهر، انتظامی آثار دیگری چون سمفونی ایثار و سمفونی مقاومت را نیز خلق کرده است که همگی به نحوی یادمان جنگ و رشادت مردم ایران در آن دوران هستند. همین مجموعه آثار باعث شد او به یکی از هنرمندانی تبدیل شود که نامش همواره با «پاسداشت ایران» گره خورده است.

سالروز حمله عراق به خرمشهر نه فقط یک واقعه بلکه فرصتی است برای بازاندیشی در پیوند میان هنر و مقاومت، میان هنر و جنگ، که هریک نوعی از زیبایی را به تصویر می‌کشند. مجید انتظامی بارها نشان داده است که موسیقی می‌تواند همزمان سوگنامه‌ای برای رنج‌ها و نیز سرودی برای حماسه‌ها باشد. نت‌ها هم می‌توانند همچون سلاح‌ها، حافظان یک ملت باشند.

همواره زنده خواهد ماند آوای موسیقی ایران زمین در میان آتش و خون......