وقتی زمین می‌لرزد اما زیرساخت‌ها نمی‌لرزند؛ 8.8 ریشتر زلزله یعنی چقدر؟

شایانیوز- در ساعات ابتدایی صبح 30 جولای 2025 30، زمین‌لرزه‌ای قدرتمند به بزرگی ۸.۸ ریشتر، مناطقی از شمال ژاپن و بخش‌هایی از شرق دور روسیه را به لرزه درآورد. طبق گزارش‌های اولیه، این زلزله که کانون آن در عمق اقیانوس آرام و نزدیک به جزایر کوریل بوده، باعث هشدار سونامی، تخلیه برخی شهرها، اختلال در زیرساخت‌ها و نگرانی گسترده در هر دو کشور شد.

خسارات انسانی تا این لحظه محدود گزارش شده اما لرزش شدید زمین باعث تخریب برخی ساختمان‌های قدیمی، توقف حمل‌ و نقل ریلی، آتش‌سوزی‌های محدود و تعطیلی موقت مدارس در برخی مناطق شده است.

ژاپن کجا، روسیه کجا؟ مگر این دو مرز دارند؟

بله، اما نه به‌ صورت زمینی بلکه در قالب چند جزیره مورد مناقشه در اقیانوس آرام. جزایر کوریل که از شمال ژاپن تا کامچاتکا در شرق روسیه کشیده شده‌اند، به هر دو کشور نزدیک‌اند. این منطقه هم‌پوشانی جغرافیایی دارد و هر زلزله دریایی در این محدوده می‌تواند هم ژاپن را تحت تأثیر قرار دهد، هم روسیه را. در واقع، ژاپن و روسیه در شمال شرقی آسیا، همسایگانی هستند که فقط یک نوار آبی باریک آن‌ها را جدا می‌کند.

صفحه‌های زمین‌ساختی (تکتونیکی) در این منطقه به‌ شدت در حال برخورد و فرورانش هستند و همین باعث شده که هرگونه فعالیت لرزه‌ای در ژاپن بتواند بر مناطق نزدیک روسیه نیز تأثیر بگذارد. زلزله اخیر نیز نتیجه فشار عظیمی بین صفحه اقیانوس آرام و صفحه اوراسیا بود.

عدد ۸.۸ روی مقیاس ریشتر یعنی چه؟ زلزله چقدر قوی بود؟

مقیاس ریشتر (Richter scale) واحدی برای سنجش انرژی آزاد شده از مرکز زمین ‌لرزه است. این مقیاس لگاریتمی است و رشد میزان انرژی، خطی نیست. به این معنا که با هر یک واحد افزایش در ریشتر، میزان انرژی زلزله تقریباً ۳۲ برابر بیشتر می‌شود. اما اگر یک ریشتر دیگر بالا برود، میزان انرژی زمین لرزه بیش از هزار برابر می‌شود. اما چگونه؟

ماجرا این است که مقیاس ریشتر لگاریتمی هست، ولی نه به این شکل ساده که «با بالا رفتن هر ریشتر، انرژی  ۳۲ برابر می‌شود» و بعد بگوییم «پس سه ریشتر اختلاف یعنی 3 × 32 = 96 برابر». بلکه چون افزایش آن لگاریتمی است، هر واحد افزایش، ضرب می‌شود در قدرت قبلی. بدین صورت:

هر ۱ ریشتر بالاتر، یعنی حدود ۳۲ برابر انرژی و لرزش بیشتر.

پس:

۲ ریشتر بالاتر: ۳۲ × ۳۲ = ۱۰۲۴ برابر

۳ ریشتربالاتر: ۳۲ × ۳۲ × ۳۲ = ۳۲,۷۶۸ برابر

یعنی زلزله‌ای با قدرت 8 ریشتر، حدود ۳۲ هزار برابر قوی‌تر از زلزله‌ای با قدرت 5 ریشتر است!

اینگونه است که «فقط ۳ ریشتر» می‌تواند زلزله را به یک فاجعه عظیم تبدیل کند.

برای مقایسه:

زلزله‌ای با قدرت ۵ ریشتر ممکن است تنها اشیاء سبک را جا به‌ جا کند.

زلزله ۶ ریشتر ممکن است ساختمان‌های ضعیف را خراب کند.

۷ ریشتر به بالا می‌تواند خسارات گسترده به بار آورد.

و ۸.۸ ریشتر، یکی از نیرومندترین زلزله‌های ثبت‌ شده در تاریخ، انرژی‌ بسیار زیادی آزاد می‌کند.

در واقع زلزله ۷.۸ ریشتری حدود ۱ گیگا تن TNT انرژی دارد و ۸.۸ ریشتر بیش از ۳۰ گیگا تن انرژی آزاد می‌کند، یعنی بیش از هزار برابر زلزله بم در ایران که حدود ۶.۶ ریشتر بود.

زلزله‌ای با قدرت ۸.۸ ریشتر قادر است شهرها را ویران، سطح جاده‌ها را شکافته، خطوط گاز و آب را منفجر و حتی ارتفاع زمین را جا به ‌جا کند. برای مثال، زلزله ۲۰۱۱ ژاپن با قدرت ۹ ریشتر، باعث تغییر محور چرخش زمین و جا به ‌جایی جزایر شد.

اگر زلزله ۸.۸ ریشتری در تهران می‌آمد، چه می‌شد؟

واقعیت تلخ این است که تهران تحمل چنین زلزله‌ای را ندارد. بر اساس مطالعات زمین‌شناسی، بیش از ۹۰٪ سازه‌های شهری تهران، یا استاندارد مقاوم‌سازی لازم را ندارند یا به‌طور کامل فرسوده‌اند.

اگر زلزله‌ای به قدرت ۸.۸ در تهران رخ دهد، احتمالاً با یک فاجعه انسانی و عمرانی کم‌سابقه مواجه خواهیم شد. میلیون‌ها نفر بی‌خانمان می‌شوند، هزاران نفر جان خود را از دست می‌دهند، سیستم‌های امدادی فرو می‌پاشند و زیرساخت‌هایی مثل برق، آب، مخابرات و حمل‌ونقل کاملاً فلج خواهند شد.

برخی گزارش‌های علمی تخمین می‌زنند که زلزله‌ای بالاتر از ۷ ریشتر در تهران، ممکن است بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار کشته بر جای بگذارد.

ژاپن چطور چنین زلزله‌هایی را مدیریت می‌کند؟

ژاپن کشوری‌ است زلزله‌خیز، اما سال‌هاست که آموخته چطور با این تهدید زندگی کند، نه از آن بترسد. آن‌ها از دهه‌ها پیش سرمایه‌گذاری سنگینی روی شیوه‌های ایستادگی در برابر آسیب‌های زلزله‌های عظیم انجام داده‌اند.

همچنین، دولت ژاپن سناریوهای مختلف بحران را شبیه‌سازی و تمرین می‌کند تا هنگام حادثه، هماهنگی سریع بین نهادهای مختلف ممکن شود.

مواردی که ژاپن را از بسیاری کشورها متمایز می‌کند:

ساختمان‌های مقاوم: ژاپن قانون ساخت ‌و ساز بسیار سخت‌گیرانه‌ای دارد. ساختمان‌ها به‌ گونه‌ای طراحی شده‌اند که در برابر زلزله‌های بزرگ تاب بیاورند، از جمله استفاده از پایه‌های متحرک و جذب ‌کننده انرژی و نیز بلبرینگ‌های پیشرفته در فوندانسیون ساختمان‌ها.

آموزش عمومی: از سنین پایین، دانش‌آموزان با تمرین‌های زلزله و روش‌های پناه‌گیری آشنا می‌شوند.

سیستم‌های هشدار سریع: سامانه‌های هشدار پیش از وقوع زلزله، چند ثانیه یا حتی دقیقه‌ای پیش از رسیدن موج لرزه‌ای اصلی، سیگنال می‌فرستند. در ژاپن حتی موبایل‌ها قبل از رسیدن موج زلزله، به ‌طور خودکار هشدار می‌دهند.

پاسخ سریع امدادی: تیم‌های واکنش سریع، هلیکوپترها، تجهیزات پیشرفته و شبکه امدادی منظم باعث می‌شود اقدامات لازم در کمترین زمان انجام شود.

سرمایه‌گذاری در تحقیق: ژاپن میلیاردها دلار صرف تحقیقات زمین‌لرزه، مدل‌سازی لرزه‌ای و توسعه تکنولوژی‌های نوین کرده است.