قلعه فلک الافلاک عربی خیر بلکه سپهر سپهران یادگار ایران باستان و یادآور شکوه گذشته‌ها

شایانیوز- جایی در سرزمینمان، بر تپه‌ای استراتژیک مشرف به شهر خرم‌آباد، قلعه‌ای با شکوه و با ابهت  ایستاده که قرن‌ها شاهد تلاطم‌های تاریخی، تغییرات سیاسی و تحولات فرهنگی این منطقه بوده است. قلعه «سپهر سپهران» که بعد از حمله اعراب به فلک الافلاک ملقب شد، با برج‌های هشت‌گانه و دیوارهای مستحکمش، نه تنها یک اثر معماری بی‌نظیر است، بلکه نمادی از قدرت، استراتژی و مهارت‌های مهندسی ایران باستان  در طول قرن‌ها محسوب می‌شود. این قلعه باستانی که در منابع تاریخی با نام اولیه شاپورخواست شناخته شده، قرن‌ها   تاریخ را در دل خود جای داده و نقش‌های متعدد سیاسی، نظامی و فرهنگی را تجربه کرده است.

تاریخچه‌ای پیچیده و پرماجرا

ریشه‌های قلعه فلک‌الافلاک به دوران ساسانیان بازمی‌گردد، زمانی که این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی حساس خود، اهمیت نظامی و اقتصادی زیادی داشت. در آن دوران، قلعه به عنوان نقطه کنترل مسیرهای تجاری و دژی برای محافظت از مناطق اطراف عمل می‌کرد. با گذشت زمان و ورود سلسله‌های مختلف، قلعه بارها بازسازی و تقویت شد؛ از صفویه و زندیه گرفته تا دوران قاجار، هر دوره رنگ و بوی خاص خود را به قلعه بخشید و آن را با تغییرات معماری و کاربری‌های متفاوت مواجه ساخت.

در دوران قاجار، قلعه فلک‌الافلاک به مرکز حکومتی و سیاسی منطقه تبدیل شد و حکمرانان محلی از آن به عنوان مقر اداری و نظامی استفاده می‌کردند. این بنا حتی به زندان مجرمان و مخالفان سیاسی نیز تغییر کاربری داد و در طول این سال‌ها، شاهد صحنه‌های متعدد از قدرت‌نمایی، مدیریت بحران و سیاست‌ورزی‌های محلی بوده است. این لایه‌های تاریخی متعدد، قلعه را به اثری بی‌همتا تبدیل کرده که هر دیوار و برج آن داستانی از قرن‌ها حکومت و درگیری را بازگو می‌کند.

معماری و مهندسی؛ تلفیق هنر و استراتژی

یکی از جذابیت‌های قلعه فلک‌الافلاک، معماری و مهندسی دقیق آن است که با توجه به موقعیت طبیعی و استراتژیک تپه‌ای که بر آن ساخته شده، حیرت‌آور است. این قلعه بر بلندای تپه‌ای مخروطی با ارتفاع حدود ۴۰ متر ساخته شده و با دیوارهای ضخیم تا سه متر و برج‌های هشت‌گانه مدور، چنان استحکامی دارد که گذر زمان نیز نتوانسته اثر محسوسی بر آن بگذارد.

ساختار داخلی قلعه شامل راهروهای پیچ در پیچ، دالان‌های مخفی، دروازه‌های مستحکم و سوراخ‌های تیراندازی است که نشان‌دهنده تسلط معماران گذشته بر شرایط طبیعی و دفاعی منطقه است. حیاط مرکزی قلعه فضایی وسیع دارد که برای تجمع نیروها، ذخیره مهمات و انجام تمرینات نظامی طراحی شده بود. علاوه بر کارکردهای نظامی، برخی فضاهای داخلی قلعه برای مراسم حکومتی و اداری مورد استفاده قرار می‌گرفت و این تنوع کاربری، قلعه را به ترکیبی کم‌نظیر از استحکام دفاعی و زیبایی‌شناسی معماری تبدیل کرده است.

کاربری‌های متعدد؛ از دژ نظامی تا مرکز حکومتی و زندان

این قلعه  تنها یک دژ دفاعی نبود؛ بلکه در طول تاریخ، به صورت همزمان مرکز حکومتی، محل استقرار ارتش محلی، زندان مجرمان سیاسی و حتی محل مدیریت بحران‌های منطقه‌ای عمل می‌کرد. این ویژگی چندکاره، قلعه را به اثری بی‌نظیر در ایران تبدیل کرده است؛ جایی که سیاست، نظام و جامعه در هم آمیخته و هر بخش از آن بازتابی از تاریخ پرتنش و پیچیده منطقه است.

در دوره‌های مختلف، قلعه شاهد وقایع مختلفی از جمله محاصره‌ها، مقاومت در برابر مهاجمان و حتی تصمیم‌گیری‌های مهم سیاسی بوده است. این واقعیت که قلعه همچنان پابرجا مانده و به شکل امروزی خود بازسازی شده، نشان‌دهنده تسلط مهندسی و دقت ساخت‌وساز در دوران‌های گذشته است.

موزه سپهر سپهران

درون این بنای باستانی، یک موزه وجود دارد که در دورهٔ پهلوی فعالیت خود را آغاز کرد و برخی مدارک فرهنگی و تاریخی در آنجا نگاه‌داری می‌شود. اما پس از انقلاب، فعالیت آن متوقف شد و سپس بعد از اتمام جنگ با عراق، فعالیت خود را از سر گرفت. این موزه ۱۲ ویترین دارد که در هر ویترین ۵۰ اثر تاریخی به نمایش گذاشته شده است.

 موزهٔ قلعه از سال 1385 به مدت دو سال به ‌علت نبود امکانات نگهداری مناسب واستاندارد و تخصیص نیافتن بودجه، تعطیل بود. این موزه ۱۲ ویترین دارد که هر ویترین ۵۰ اثر تاریخی را به نمایش می‌گذارد.

پس از انقلاب، سپاه پاسداران یک پادگان نظامی در جنوب قلعهٔ فلاک‌الافلاک احداث کرد؛ که قرار بود پاییز امسال (1404) به صورت کامل در اختیار مردم قرار بگیرد.

گردشگری و چشم‌انداز فرهنگی

دفتر منطقه‌ای اسکان بشر سازمان ملل متحد، خرم‌آباد را به ‌عنوان یک شهر نمونهٔ گردشگری انتخاب کرده است. مقصود از این انتخاب، اجرای طرح توسعهٔ پایدار شهری بر مبنای گردشگری است که محور آن، قلعهٔ فلک‌الافلاک است و ساماندهی فضای اطراف این قلعه و همچنین طرح مرمت و حفاظت از سایر آثار باستانی خرم‌آباد نیز جزء این طرح است.

بازدیدکنندگان  فلک‌الافلاک از ارتفاع قلعه  می‌توانند چشم‌اندازی بی‌نظیر از شهر خرم‌آباد و رودخانه خرم‌رود را مشاهده کنند؛ ترکیبی از طبیعت و انسان که تجربه‌ای دیداری و احساسی منحصر به فرد ارائه می‌دهد. علاوه بر گردشگری، این قلعه به عنوان موزه‌ای تاریخی، اطلاعات جامعی از فرهنگ، هنر و تاریخ منطقه ارائه می‌دهد و هر ساله هزاران بازدیدکننده داخلی و خارجی را جذب می‌کند.

این قلعه در ادبیات و هنر نیز الهام‌بخش نویسندگان، نقاشان و هنرمندان بوده و با شکوه و عظمت خود، نمایی از هویت فرهنگی و تاریخی لرستان و ایران را به نمایش می‌گذارد.

نماد صلابت، هنر و هویت ایرانی

قلعه فلک‌الافلاک، با ترکیبی از تاریخ چندین قرن، معماری مستحکم و چشم‌انداز طبیعی خیره‌کننده، نه تنها گنجینه‌ای ملی بلکه نمادی از صلابت، هنر و هویت ایرانی است. این قلعه با برج‌ها و دیوارهای خود، بازدیدکنندگان را به سفری در دل قرن‌ها می‌برد؛ سفری که از قدرت و جنگ تا فرهنگ و هنر امتداد دارد. هر سنگ و هر دالان آن، روایتگر داستان‌های ناگفته‌ای از ایران باستان و معاصر است؛ داستان‌هایی که همگان را به تأمل در تاریخ و هویت این سرزمین دعوت می‌کند و یادآور اهمیت حفظ و صیانت از میراث فرهنگی برای نسل‌های آینده است.