صادق زیبا کلام انقلابی که ضد انقلاب نشد؛ کلام "صادق" زیبا یا زشت با احترام؟
صادق زیباکلام از جنجالیترین متفکران و تحلیلگران سیاسی ایران است. سخنان و نقطه نظرات او همواره بحثبرانگیز بوده است.
شایانیوز- صادق زیباکلام، استاد پیشین علوم سیاسی دانشگاه تهران، از شناختهشدهترین روشنفکران منتقد در فضای سیاسی ایران در صفحه اجتماعی خودش پیرامون احتمال بروز مجدد تنش بین ایران و اسرائیل نوشت:
بسیاری از هموطنان نگران حمله مجدد اسرائیل هستند. آنانکه امیدوار بودند درنتیجه حمله اسرائیل نظام در معرض سقوط قرار بگیرد و چون خبری نشده، القا میکنند اسرائیل دارد مهیا میشودبرای عملیات بعدی.اما نه در واشنگتن و نه در تل آویو خبری از حمله مجدد نیست و برعکس احتمال از سرگیری مذاکرات میرود.
به بهانه این موضع گیری اخیر زیبا کلام نگاهی می اندازیم به اندیشه و زندگی خصوصی این استاد علوم سیاسی که سخنان صریح، بیپرده، مواضع رادیکال و در عین حال پایبندیاش به چارچوبهای حقوقی جمهوری اسلامی، او را در موقعیتی پیچیده قرار داده است.
زیبا کلام از معدود چهرههایی است که همواره منتقد سیاستهای کلان بوده، اما برخلاف اپوزیسیون رسمی، از فروپاشی و براندازی سخن نمیگوید. همین تعادل رفتاری باعث شده برخی او را «سوپاپ اطمینان» نظام بنامند. گرچه با هیچ جناحی همراهی صددرصدی ندارد و سرسپرده هیچ حزب و گروه و دستهای نیست.
این لقب، اگرچه از سوی مخالفان او نوعی تضعیف نقش و شخصیتش تلقی میشود. اما آیا این «سوپاپ اطمینان» بودن، انتخاب آگاهانه خودش است یا نتیجه بازی قدرت نظام؟ این پرسش، مدخلی است برای بازخوانی زندگی، فعالیتها، مواضع و فراز و نشیبهای سیاسی و قضایی دکتر صادق زیباکلام.
تولد، تحصیلات و فعالیت دانشگاهی
صادق زیباکلام در ۲۲ خرداد ۱۳۲۷ در تهران متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در ایران به پایان رساند و برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفت. در دانشگاه برادفورد انگلستان در رشته مهندسی شیمی تحصیل کرد اما بعدها علاقهاش به مسائل اجتماعی و سیاسی باعث شد به علوم سیاسی روی بیاورد. وی مدرک دکترای علوم سیاسی خود را از همان دانشگاه دریافت کرد و پس از انقلاب به ایران بازگشت و به عنوان استاد علوم سیاسی در دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد.
تحلیل فعالیتها و رویکرد سیاسی
ارزیابی اندیشه و دیدگاههای زیباکلام نیازمند تحلیل ویژگیهای شخصیتی اوست:
۱. منتقد بیپروای ساختار رسمی
زیباکلام همواره خود را یک «اصلاحطلب» نه به معنای حزبی معرفی کرده اما منتقد اصلی هر دو جناح سیاسی ایران اعم از اصولگرا و اصلاحطلب بوده است. او به ویژه سیاستهای خارجی جمهوری اسلامی را در قبال آمریکا، اسرائیل، پرونده هستهای و مسائلی مانند نقش ایران در سیاست داخلی سوریه را مورد نقدهای تند قرار داده است.
۲. صداقت در عین جنجال
نقطه قوت زیباکلام، صراحت لهجهاش است. برخلاف بسیاری از تحلیلگران رسمی، او هم در رسانههای داخلی و هم در شبکههای اجتماعی، بدون ترس از پیامدهای احتمالی، مواضع شخصیاش را بیان میکند.
۳. نگاه چالشی به مسائل تاریخی با چاشنی ملیگرایی
امضای او نگاه متفاوت به مسائل تاریخی است. مثلاً برخلاف گفتمان غالب نسل امروز، نگاهی انتقادی به چهرههایی مانند دکتر مصدق، رضا شاه یا انقلاب اسلامی دارد. یکی از جنجالیترین مواضع او، مخالفت با گفتمان رسمی درباره دشمنی با آمریکا و اسرائیل است.
۴. رابطه با دانشجویان و فضای آکادمیک
زیباکلام همیشه تلاش کرده ارتباط مستقیم و زندهای با دانشجویان داشته باشد. کلاسهای درس و جلسات سخنرانی او در دانشگاهها معمولاً با استقبال فراوان و گاه تنش همراه است. او با استفاده از رسانههای نوین، توانسته میان جوانان نفوذ خوبی پیدا کند.
وضعیت قضایی و برخوردهای امنیتی با صادق زیباکلام
وی در سالهای اخیر بارها به دلیل اظهارنظرهایش بارها به دادگاه احضار شده یا احکام قضایی برایش صادر شده است. با این حال همواره تأکید کرده که هدفش اصلاح و گفتگو است، نه تخریب.
دادگاه انقلاب تهران در سال ۱۳۹۷ او را به اتهام «تبلیغ علیه نظام» و «نشر اکاذیب» در فضای مجازی، به ۱۸ ماه حبس تعزیری محکوم کرد. اگرچه این حکم به شکل تعلیقی درآمد، اما فشارهای امنیتی و قضایی بر او ادامه یافت.
یکی از جنجالیترین مواضع او، انتقاد از هزینههای ایران در جنگ با مخالفان بشار اسد در سوریه و تحلیل انتقادیاش از حمایت رسمی جمهوری اسلامی از اسد بود. این سخنان موجب واکنش شدید برخی نهادهای امنیتی و رسانههای اصولگرا شد و او را بار دیگر به دادگاه کشاند.
در سالهای اخیر، چندین مرتبه از تدریس در دانشگاه تهران و سخنرانی در مراکز آموزشی و فرهنگی محروم شد. البته بارها اعلام کرده که از طریق رسانههای اجتماعی به ارتباط با جوانان ادامه خواهد داد.
طی اعتراضات گسترده پس از فوت مهسا امینی در پاییز ۱۴۰۱، زیباکلام از جمله چهرههایی بود که مواضعی همدلانه با مردم و معترضین اتخاذ کرد. همین امر موجب افزایش فشارها، احضارهای مکرر، و محدودیتهای امنیتی جدید بر فعالیتهای او شد.
پروندههای قضایی و محکومیتهای او عبارتند از:
ارتکاب فعالیت تبلیغی علیه نظام: محکوم به ۱۸ ماه حبس و ۲ سال محرومیت فعالیت در احزاب، گروههای سیاسی و فضای مجازی.
فعالیت تبلیغی علیه نظام در خصوص انتشار مطالب غیر مستند و غیر واقعی: محکوم به یک سال حبس.
نشر مطالب خلاف واقع: محکوم به ۶ ماه حبس که پس از فرجامخواهی در دیوان عالی کشور، این حکم مورد تأیید محجددقرار گرفته است.
او در روز ۲۳ اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ در پی قطعی شدن این احکام وارد زندان شد. البته چند ماه بعد به دلیل بیماری و تشخیص پزشکی قانونی موقتاً آزاد شد و اکنون در مرخصی درمانی به سر میبرد.
زندگی شخصی و خانواده
صادق زیباکلام برخلاف ظاهر رسانهای بسیار پرشورش، در زندگی شخصی فردی آرام و خانوادهدوست است؛ ازدواج کرده و سه دختر دارد.
حاشیه فرزندان
او با حمایت از کمپین #فرزندت_کجاست؟ بار دیگر موج دشمنی گروهی از مسئولین را به سمت خود هدایت کرد. عدهای برای تخریب چهره وی، جنجال راه انداختند که فرزندان زیباکلام خارج از کشور زندگی میکنند و شهروند کشورهایی مانند انگلستان هستند. این موضوع شدیداً مورد انتقاد واقع شد، به ویژه در مواجهه با مواضع ملیگرایانه یا انتقادی وی.
او طی مصاحبهای در پاسخ به موج حملات شکل گرفته از سوی مخالفان گفت: «3 فرزند دختر دارم که در حال حاضر فرزند اول و دوم من ازدواج کرده اند و سومین دخترم مجرد است.»
در ادامه تصریح کرد: «دختر اول من سارا زیباکلام ابتدا در حوزه نویسندگی مشغول بود و اخیرا در زمینه طراحی دکوراسیون فعال است. دومین دخترم مهندسی صنایع درس خوانده است و در صندوق بازنشستگی مس که یک سازمان نیمه دولتی و خصوصی است مشغول به کار است.»
زیباکلام با اشاره به دختر سوم خود و اسم مستعاری که برای وی انتخاب کرده است، گفت: «دختر سوم من لیلا زیبا کلام با نام مستعار «میرزا» است که در فضای مجازی او را به این نام می شناسند. او مدیریت جهانگردی و گردشگری در دانشگاه علامه خواننده است و یک فوق لیسانس در برنامه ریزی و توسعه جهانگردی از دانشگاه برایتون گرفته و یک فوق لیسانس دیگر در همین زمینه جهانگردی از دانشگاه لندن گرفته است. درحال حاضر این دخترم بیکار است و یک سال و نیم است که به ایران برگشته و شاید برای دکتری بخواهد شرکت کند. من او را «میرزا بیکار» صدا میزنم. هیچ کدام از دخترانم در پست های دولتی مشغول به کار نیستند.»
زندانی قبل و بعد از انقلاب
صادق زیباکلام نمونهای از یک روشنفکر سیاسی در بستر نظام جمهوری اسلامی است که تلاش کرده مرز میان منتقد بودن و متعهد بودن را حفظ کند. او با وجود فشارها، از ابراز نظر نترسیده و با گفتوگو، مناظره و قلم، نقش مؤثری در فضای فکری و سیاسی ایران ایفا کرده است. اگرچه برخی او را به «سادهانگاری» یا «بازی در زمین دشمن» متهم میکنند، اما برای بسیاری، صداقت، شفافیت و صراحتش نشانه شجاعت و مسئولیتپذیری و حقطلبی است.
دیدگاه تان را بنویسید