آیا میدانستید تخمدان و رحم شما میتواند دندان در بیاورد؟!
تراتوم نوعی تومور است که از سلولهای بنیادی منشأ میگیرد. سلولهایی که توانایی تبدیل شدن به انواع بافتها از جمله مو و دندان و... را دارند.
شایانیوز- تراتوم (Teratoma) نوعی تومور سلول زایا است که از سلولهای بنیادی چند توان (pluripotent germ cells) منشأ میگیرد؛ سلولهایی که توانایی تبدیل شدن به انواع بافتها از جمله پوست، مو، عضله، استخوان، دندان و حتی بافتهای عصبی را دارند. این تومورها به طور کلی در مناطقی مانند تخمدانها، بیضهها، دنبالچه، قفسه سینه یا حتی مغز و گردن مشاهده میشوند، هرچند در بزرگسالان، تخمدان و بیضه شایعتر هستند.
لغت «تراتوم» از واژه یونانی teras به معنی «هیولا» و پسوند -oma به معنی «تومور» گرفته شده است؛ نامی که به دلیل ترکیب غیر معمول بافتها در این تومورها انتخاب شده و هم علمی است و هم بیانگر صفات این عارضه.
منشاء تراتوم؛ چگونه شکل میگیرد؟
پایه شکلگیری تراتومها، سلولهای زایا (germ cells) است؛ سلولهایی که در دوره جنینی وجود دارند و قرار است به تخمک یا اسپرم تبدیل شوند. گاهی این سلولها در مسیر تکامل خود به طور غیرطبیعی تقسیم میشوند و به بافتهای مختلفی تبدیل میشوند که در بافتهای طبیعی بدن قرار ندارند. به همین دلیل، تراتومها میتوانند انواع بافتها را در یک توده بیهدف و نامرتب شامل شوند.
از منظر بالینی، این تومورها ممکن است در دوران جنینی، کودکی یا بزرگسالی بروز کنند و بسته به نوع بافتهای تشکیل دهنده و سطح بلوغ آنها، ممکن است خوشخیم (benign) یا بدخیم (malignant) باشند.
انواع تراتوم؛ جایگاه و رفتار بالینی
۱) تراتوم تخمدان (Ovarian Teratoma)
در زنان، شایعترین محل تراتوم تخمدانها است؛ به ویژه نوعی که با عنوان ماتور یا سیتیک تراتوم (mature cystic teratoma) شناخته میشود و غالباً خوشخیم است و به نام کیست درموئید (dermoid cyst) نیز مطرح میشود. این نوع تراتومها معمولاً در دوران باروری تشخیص داده میشوند و اگرچه ممکن است بدون علامت باشند، در صورت بزرگ شدن میتوانند باعث درد یا فشار در ناحیه شکم و لگن شوند.
۲) تراتوم بیضه (Testicular Teratoma)
در مردان، تراتومهای بیضه رایج هستند؛ در کودکان معمولاً خوشخیماند، اما در بزرگسالان اغلب بدخیم محسوب میشوند و میتوانند به شکل سرطان گسترش یابند.
۳) تراتوم ساکروکوکسیژیال (Sacrococcygeal Teratoma)
در نوزادان، این نوع تراتوم در ناحیه دنبالچه رشد میکند و میتواند باعث برجستگی بزرگی در پشت نوزاد شود، گاهی حتی قبل از تولد با سونوگرافی قابل تشخیص است.
۴) سایر اندامها
هرچند کمتر رایج، تراتومها میتوانند در مناطقی چون قفسه سینه (مدیاستینوم)، مغز، گردن و سایر نواحی بدن رخ دهند.
آیا در تراتوم واقعاً «دندان، مو و…» رشد میکند؟
شگفتی اصلی تراتومها این است که ممکن است حاوی بافتهایی باشند که معمولاً در آن ناحیه از بدن یافت نمیشوند، از جمله مو، پوست، دندان، استخوان و حتی بافتهای عصبی. این پدیده علمی و قابل توضیح است؛ سلولهای زایا قادر به تمایز به انواع سلولها هستند، بنابراین در برخی تراتومها میتوان بافتهای متفاوتی مشاهده کرد.
به عنوان مثال، در تراتومهای تخمدان:
بخشهایی از لایه جنینی ectoderm ممکن است به بافتهایی مانند مو و دندان تبدیل شوند.
بنابراین در تصویربرداری یا بعد از جراحی، در داخل توده، ساختارهایی شبیه دندان یا حتی چند دندان دیده میشوند.
نکته مهم این است که این دندانها دقیقاً مانند دندانهای طبیعی در فک نیستند، بلکه سلولهای توموری هستند که به شکل بافت دندانی تمایز یافتهاند. این پدیده در بسیاری از گزارشهای پزشکی تشریح و تأیید شده و یکی از نشانههای کلاسیک ماتور تراتوم در تصویربرداری پزشکی محسوب میشود.
علائم، تشخیص و درمان تراتوم
علائم تراتوم بستگی به محل و اندازه تومور دارد. بسیاری از تراتومها در مراحل اولیه بدون علامتاند و تنها هنگام بررسیهای تصادفی یا تصویربرداری تشخیص داده میشوند. در تراتومهای تخمدان ممکن است درد لگنی، بزرگ شدن شکم یا فشار احساس شود؛ در تراتومهای بیضه، تورم یا درد بیضه قابل مشاهده است.
تشخیص معمولاً شامل تصویربرداریهای تخصصی مانند سونوگرافی، MRI یا CT scan و در نهایت بیوپسی (نمونهبرداری بافت) است تا نوع سلولها و خوشخیم یا بدخیم بودن آن مشخص شود.
درمان غالباً جراحی برای برداشتن تومور است، حتی اگر تومور خوشخیم باشد، زیرا رشد آن ممکن است باعث مشکلات فشاری، چرخش (torsion) یا پیچش اندام شود. اگر تراتوم بدخیم تشخیص داده شود، ممکن است شیمیدرمانی یا پرتودرمانی نیز ضرورت یابد.
آیا تراتومها خطرناکاند؟
بسیاری از تراتومها خوشخیم هستند و با جراحی برداشته میشوند، اما برخی انواع آن خصوصاً در بزرگسالان یا برخی محلهای خاص، میتوانند بدخیم و سرطانی باشند. تشخیص دقیق و درمان مناسب مستلزم ارزیابی تخصصی پزشکی است.
نگاه تاریخی و معنایی به تراتوم
از دیدگاه پزشکی و تاریخی، تراتومها نخستینبار در متون قدیمی پزشکی ذکر شدهاند و پژوهشگران از قرنها پیش به ماهیت غیرمعمول آنها توجه داشتهاند؛ نام «تراتوم» به معنی «تومور هیولا» اشاره دارد، نه به این معنا که در بدن «اشیاء واقعی» رشد میکنند، بلکه به دلیل ترکیب غیرمنتظره بافتها در این تومورهاست.
تراتوم نوعی تومور سلول زایا است که میتواند بافتهای مختلف مانند پوست، مو، دندان و استخوان را در خود داشته باشد. این بافتها ناشی از تبدیل غیرطبیعی سلولهای بنیادی به بافتی غیر از بافت طبیعی ارگان مربوطه هستند. گرچه اکثر تراتومها خوشخیماند، اما برخی ممکن است بدخیم شوند و نیازمند درمان تخصصی پزشکی باشند. تشخیص و درمان زودهنگام نقش کلیدی در بهبود نتایج بالینی ایفا میکند.
