فراتر از همسر و مادر باش!
زن کتابخوان یک تهدید است برای نظام سلطه! این را کتابی میگوید که زن بودن را میستاید
کتاب «زنان کتابخوان خطرناکند» اثر نویسنده آلمانی اشتفان بولمان، تصویر متفاوت زنان آگاه را در برهههای مختلف تاریخ به تصویر میکشد.
شایانیوز- کتاب «زنان کتابخوان خطرناکند» نوشته اشتفان بولمان، پژوهشگر و نویسنده آلمانی، اثری منحصر به فرد است که در مرز میان تاریخ هنر، جامعهشناسی و مطالعات زنان قرار میگیرد. این کتاب در نگاه نخست شاید شبیه یک آلبوم تصویری به نظر برسد، اما در واقع روایتی فرهنگی و تحلیلی از پیوند زن و کتاب در طول سدههاست؛ پیوندی که همواره با سوءظن و حتی ترس ساختارهای مردسالارانه روبهرو بوده است.
ایده اصلی: «زن کتابخوان» خطرناک است!
بولمان نشان میدهد که در بسیاری از دورههای تاریخی، «کتاب در دست زن» به مثابه تهدید تلقی میشده است. دلیل این ترس ساده است:
زنِ کتابخوان میتواند از نقشهای سنتی فراتر برود.
کتاب، امکان آگاهی، اندیشیدن و رهایی را فراهم میآورد.
زنِ غرق در مطالعه، از نظارت مستقیم جامعه و خانواده خارج میشود و به جهان درونی خود دست پیدا میکند.
به همین دلیل، زن کتابخوان در چشم نظم مسلط «خطرناک» است؛ نه به معنای منفی و مخرب، بلکه از آنرو که حامل توان تغییر و استقلال است.
ساختار و محتوای کتاب
بولمان بیش از ۱۷۰ اثر هنری را در این کتاب گرد آورده است؛ آثاری از قرون وسطی تا قرن بیستم. از تصاویر مریم مقدس در حال خواندن کتاب مقدس گرفته تا پرترههای زنان بورژوا در قرن نوزدهم، و حتی عکس معروف مرلین مونرو در حال مطالعه اولیس جویس. بولمان با ان کار قصد دادر نشان دهد زنان در دورههای مختلف تاریخی از هر قشر و هر سطح ارزشی و فرهنگی، به خواندن کتاب تمایل نشان دادهاند اما عموماً نظم مسلط و ساختار قدرت اقتدارگرایانه و مردانه، آنها را به طرق مختلف، تعمداً از میل به آگاهی و آزادی دور کرده و طبق تعریف دلخواه خود به شخصیت آنان شکل داده است. اما چگونه؟ با غرق کردن تعمدی در زرق و برق و میل به زیبایی ظاهری، تحمیل نقش مادری و تعریف سنتی محدود کننده از مادر و همسر که اشتباهی فاحش است، قالببندی رفتار و تصمیمات زن در چارچوب خواستهها و منافع مردانه که در اکثریت قریب به اتفاق مواقع در تناقض با حقوق و آزادیهای زنان است.
هر تصویر با تحلیلی کوتاه همراه است:
زمینه تاریخی اثر
نگاه هنرمند و صاحب اثر به زنِ کتابخوان
برداشتهای اجتماعی از مطالعه و کتابخوانی
این ترکیب تصویر و متن، کتاب را به سفری تصویری و فکری بدل کرده است.
چندلایگی «خواندن»
یکی از نکات کلیدی این کتاب آن است که «خواندن» همیشه چند لایه بوده است. از یکسو عملی شخصی است که در خلوت اتفاق میافتد. زن در حال مطالعه نگاهش را از جهان بیرون برمیگیرد و به درون خویش فرو میرود. اما همین خلوت، معنایی اجتماعی و سیاسی هم دارد: زن با کتاب، استقلالی پیدا میکند که نظم مردسالارانه نمیتواند آن را کنترل کند. چرا؟ چون نمیتواند او را از آن خلوت و جهانی که در آن لحظات کشف کرده بیرون بکشد.
به ویژه در قرن هجدهم و نوزدهم، جامعه اروپایی نسبت به «کتابخوانی زنان» بدبین بود. تصور میشد که رمانها احساسات زن را برمیانگیزند و او را از وظایف خانوادگی دور میکنند. مرد و جامعه، زن را اسیر و در بند خانواده میخواهد! نه یک موجود مستقل، بلکه ابزار نگهداری از خانواده. همین نگرانیها به خوبی نشان میدهد که کتاب از هر نوعی چه نیرویی برای تغییر دارد!
اهمیت فرهنگی و هنری
«زنان کتابخوان خطرناکند» را میتوان در سه سطح خواند:
1. به عنوان یک آلبوم هنری چشمنواز از آثار بزرگان نقاشی و عکاسی
2. به عنوان متنی اجتماعی درباره نقش زنان در تاریخ فرهنگ
3. به عنوان اثری فمینیستی که نشان میدهد چرا طلب دانایی و آزادی همواره با مقاومت همراه بوده است.
بولمان نشان میدهد که «تصویر زن با کتاب» تنها یک ژست هنری نیست، بلکه نشانهای است از کشمکش طولانی بر سر حق زنان برای خود بودن، تنها بودن و هویت شخصی داشتن از طریق کسب آگاهی در قدم اول و مقاومت برای آزادی در قدم دوم.
چرا این کتاب برای ایرانیان مهم است؟
اهمیت این کتاب فقط در مرور تاریخ آگاهی یابی زنان اروپا نیست. برای ما که هنوز بحث و مناقشه بر سر دسترسی برابر به منابع فرهنگی و حق زنان برای خوداندیشی و استقلال فکری و تصمیم شخصی فارغ از بند خانواده مطرح است، این اثر یادآوری میکند که «خواندن» میتواند عملی رهاییبخش باشد. حتی سادهترین تصویر از یک زن کتابخوان، حامل پیام استقلال و عاملیت است.
«زنان کتابخوان خطرناکند» تنها یک مجموعه تصویری نیست؛ روایتی است از تاریخ ترس و امید. تاریخی که سیر تفکر، آگاهی و آزادی زنان را نشان میدهد. این کتاب ابراز میدارد که هر بار زنی کتابی به دست گرفته، در واقع قدمی برداشته برای شکستن مرزهایی که او را در خود و در خانواده محصور داشتهاند. خواندن این اثر متنی-تصویری برای هر آن کس که به نقش مطالعه و آگاهی در تغییر بافت فکری زنان و هدایت آنان به سوی شناخت خود و در دست گرفت سرنوشت خویش، معتقد است، ضروری است.
دیدگاه تان را بنویسید