سفر به ایام قدیم سال 1250؛ فاطمه عصمتالدوله با 150 خواستگار و 13 خودکشی برای زیباییش
در این مطلب قراره با بانویی از دوران قاجار آشنا بشیم که عکساش رو زیاد دیدیم اما نمیدونستیم کیه.
شایانیوز- وقتی اسم قاجارها میاد، اغلب یاد عکس های عجیب و غریب و داستان های اینترنتی میفتیم؛ در حالی که پشت این تصاویر و کلیپ ها، آدم های واقعی با زندگی های پیچیده و جالب وجود داشتند. یکی از این آدم ها فاطمه خانم عصمتالدوله بود. دختر ناصرالدین شاه قاجار، زنی که از کودکی وارد دنیای پرفراز و نشیب دربار شد و زندگیای بسیار متفاوت از بسیاری از زنان زمان خودش داشت.
کسی که از ابتدا سرنوشتش از قبل نوشته شد
فاطمه خانم عصمتالدوله در سال ۱۲۳۴ هجری شمسی در تهران، تجریش به دنیا آمد، دختر ناصرالدین شاه قاجار و تاجالدوله (یکی از همسران قانونی شاه). چون دربار قاجار سنت های خاص خودش رو داشت، فرصتی برای انتخاب مسیر زندگی به او داده نشد و در سن حدود ۱۲ سالگی به ازدواج دوست محمدخان معیرالممالک در آمد، کسی که بعدها شوهرش شد.
خب، ممکنه الان بگی: "وااای اصلا این که سنش خیلی کم بوده!" که خب واقعیت هم همینه! در اون زمان دربارهای سلطنتی جاهایی بودند که قواعد زندگی مثل امروز نبود و تصمیم ها از سمت خانواده و امپراتوری گرفته میشد. در واقع برای دختران شاه مثل عصمتالدوله، از خیلی قبل تر زندگیشون از روتین عادی فاصله میگرفت.
اولین زن ایرانی که پیانو یاد گرفت؟ واقعا؟
یکی از چیزهای باحالی که درباره عصمتالدوله خوندم اینه که گفته میشه او اولین زن ایرانی بود که پیانو یاد گرفت. توی اون دوران، آوردن ابزارها و سبک های هنری اروپایی به ایران تازه شروع شده بود و خانواده های سلطنتی تلاش میکردند برخی آموزش ها رو وارد دربار کنند. این که یک زن در خانواده پادشاهی یاد بگیره ساز غربی مثل پیانو بزنه، واقعا چیز جالب و متفاوتی برای اون زمان بود.
البته مثل همه چیزهای تاریخی، همیشه عکس و سند رسمی از همه جزئیات در دست نیست، اما همین روایت ها هم نشون میده که عصمتالدوله آموزش و هنر رو جدی گرفته بوده اون هم در زمانی که خیلی ها حتی حق آموزش نداشتن.
عصمتالدوله توی عکس ها و اینترنت
اگر این روزها عکس هایی از یه شاهزاده قاجاری تو اینترنت ببینی که روی لبش یک ریش یا سبیل سبک دیده میشه، ممکنه فکر کنی این یک داستان ساختگی یا شوخی باشه. در واقع همین عکس ها هم به اسم های مختلف در فضای مجازی دست به دست شده و بعضی ها ادعاهای عجیب و غریب دربارش ساختهاند. مثلا اینکه "۱۳ مرد به خاطرش خودکشی کردند" که اینها حقیقت تاریخی ندارند و افسانه های اینترنتیاند. واقعیت اینه که عکس های منتشر شده از این دوره، هم واقعی هستند هم ارزش تاریخی دارن، چون ناصرالدین شاه خودش از عکاسی خیلی خوشش میومد و از اطرافیان و خانوادهاش زیاد عکس میگرفت از جمله دخترهاش. این سبک ظاهر هم در اون زمان بسیار ترند بوده.
زندگی خانوادگی و مادر بودن
عصمتالدوله از همسرش دوستمحمدخان معیرالممالک صاحب چند فرزند شد و زندگی خانوادگی خودش رو داشت. یکی از دخترهایش به نام فخرالتاج معیری هم بعدها دیده شده تصاویری از او در کودکی موجوده که به ما یادآوری میکنن اینها فقط چهره های تاریخی خشک نیستند، بلکه آدم هایی با خانواده، بچه ها و داستان های خاص خودشون بودن.
در عکس های منتشرشده، او را در کنار مادرشوهرش یا حتی در کنار غلام آفریقایی زمان خودش هم دیده اند اینها نشون میده که دربار قاجار جزئیات اجتماعی جالب و روابط پیچیده ای داشته که از نگاه ما امروز خیلی عجیب به نظر میرسه.
زمانه ای که درش زندگی کرد
عصمتالدوله دوران پدرش، ناصرالدینشاه (که از ۱۸۴۸ تا ۱۸۹۶ سلطنت کرد) را تجربه کرد. این دوره پر از تحولات بود: از ورود فناوری های جدید مثل عکاسی و موسیقی غربی گرفته تا تعامل با قدرت های جهانی و تغییر در سبک زندگی اشرافی. زندگی در دربار برای زنان قاجار همزمان محدودیت ها و فرصت های عجیب داد. بعضی ها مثل عصمتالدوله توانستن آموزش ببینن و نقش هایی پیدا کنن که برای زنان اون زمان غیر معمول بود.
مرگ و میراث
فاطمه خانم عصمتالدوله در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی درگذشت. البته سرگذشتش فقط به تاریخ ختم نمیشه؛ عکس ها و روایت هایی که از زندگیاش باقی مانده، به ما یادآوری میکنه که زنان در تاریخ ایران نقش های متفاوتی داشتن حتی اگر گاهی در سایه قدرت و سنت های سخت بوده باشه.
