"حموم عمومی" هم دیگه واسه پودارااا شد؛ بری تو کیسه بکشی و مشتمال سیصد پیاده ای!

شایانیوز- حمام رفتن و کیسه کشیدن یکی از سنت‌های قدیمی ما ایرانیان بشمار میرود و اهمیت زیادی در فرهنگ ما دارد. از قدیم رفتن به گرمابه یا حمام عمومی برای نظافت روح و جسم به همگان توصیه می‌شد. اما رفته رفته با مدرن شدن شهرها و تغییر سبک زندگی، نقش گرمابه‌ها و حمام‌های عمومی کمرنگ شد.

اما اخیرا لیستی از قیمت‌های حمام عمومی در جنوب تهران منتشر شده که کمی عجیب و شاید گران بو د! ورودی این گرمابه 45 هزار تومان، لیف زدن 30 هزار تومان و بیست دقیقه ماساژ برای هر نفر چیزی حدود 90 هزار تومان آب می‌خورد. اما آیا گرمابه‌ها و حمام‌های عمومی دیگر جایی در فرهنگ و زندگی ما ندارند؟ با ما تا ادامه این مقاله همراه باشید، زیرا قصد معرفی یک حمام سنتی در قلب تهران را داریم.

تاریخچه حمام عمومی

در فرهنگ ما همیشه به پاکیزگی و پاکیزه بودن اشاره ویژه‌ای شده و همین دلیل مناسبی برای ساخت و راه اندازی گرمابه‌ها در زمان‌های خیلی دور بوده. تاریخ اولین گرمابه در ایران به دوران تخت جمشید برمی‌گردد. همچنین می‌توان به احداث حمام در کاخ آشور در دوره اشکانیان و وجود حمام دیگری در تخت سلیمان که مربوط به دوره ساسانیان است اشاره داشت.

اما اوج هنر معماری را می‌توان در دوران صفویه مشاهده کرد. در این دوران با توسعه شهرها، حرمت آب و رعایت احکام فقهی شیعی روبه رو بودیم که همه اینها همراه با نبوغ، استعداد و ذوق ایرانی در هم آمیخته و در نهایت منجر به ساخت گرمابه‌هایی همچون؛ حمام خسرو آقا، علی آقای اصفهان، حمام گنجعلی خان کرمان شد. همه این بناها در زمان خود و حال نوعی شاهکار محسوب می‌شوند.

با وجود اینکه اوج شکوفایی معماری و هنر ایران را در دوران صفویه شاهد بودیم، با این وجود در دوران زندیه و قاجار حمام‌هایی تاسیس شد که در زمان خود حرفی برای گفتن داشتند. حمام باشکوه وکیل شیراز در دوران کریم خان زند و حمام ابراهیم خان کرمان در دوران قاجاریه از این دسته از بناهاست.

حمام سنتی در قلب تهران

حمام سنتی باب همایون که قدمت آن مربوط به دوران قاجار است، امروزه تبدیل به یکی از جاذبه‌های گردشگری تهران شده. از ویژگی گرمابه‌های ایرانی می‌توان به «بوق حمام» اشاره کرد. اما این گرمابه در زمان خودش صدای بوقی جدا از این بوق داشت. این بوق که پیش از طلوع آفتاب در آسمان زده می‌شد، خبر باز شدن گرمابه را به مردم می‌داد. اما این حمام بوق دیگری نیز داشت! بوقی با صدای متفاوت، که هر گاه زده می‌شد یعنی آن روز گرمابه ویژه زنان است.

آب مورد نیاز مصرفی حمام سنتی باب همایون از قناتی به نام «قنات حاج علیرضا» تامین می‌شود. گفتنی‌ست که آب این قنات از بهترین و گواراترین آب‌های شهر تهران است.

چه کسانی در گرمابه مشغول هستند؟

 افراد متعددی در گرمابه مشغول به کار هستند که هر کدام وظایف خاص خود را دارند. در ادامه به معرفی هر یک از آنها و وظایف‌شان خواهیم پرداخت.

تونتاب: همه حمام‌ها و گرمابه‌ها نیاز به تمیزی و نگهداری دارد. تونتاب شخصی‌ست که علاوه بر نگهداری و تمیز کردن حمام وظیفه گرم کردن آب هم بر عهده اوست.

دلاک: گرمابه‌ها به کیسه و لیف کشی معروف‌اند. افرادی در حمام‌ها و گرمابه‌ها هستند که وظیفه شستشو و کیسه کشی را بر عهده دارند و از این راه امرار معاش می‌کنند.

مشتمالچی: اگر در فیلم‌ها و یا عکس‌های قدیمی دیده باشید، همیشه در حمام‌‌های عمومی فردی سخت مشغول مشت و مال دادن افراد بود. به این افراد مشتمالچی می‌گویند و برای صدا کردن او در سربینه فرد بایستی بلند بگوید «خش».

حمامی: به مالک و یا مدیر حمام و یا گرمابه خصوصی، حمامی می‌گفتند.

پادو: هنگامی که به حمام ورود می‌کنید، فردی کفش شما را می‌گیرید و یک لنگ خشک به شما تحویل می‌هد. به این فرد پادو می‌گویند.

کلام آخر

کم کم با توسعه شهرها رعایت مسائل بهداشتی و ساخت خانه‌های نو، گرمابه‌ها و حمام‌های عمومی جای خود را به حمام‌های خصوصی دادند و ساخت حمام‌های عمومی متوقف شد. اما همچنان حمام‌هایی وجود دارند که مشغول به کار هستند. تفاوتی که حمام‌های جدید با قدیمی دارند، حذف خزینه است. خزینه‌ها در حمام‌های جدید جای خود را به دوش داده‌اند. البته باید به این نکته توجه داشت که خزینه‌ها به هیچ عنوان بهداشتی نبوند.

جالب اینجاست که در قدیم از حمام‌ها فقط به منظور شستشو و پاکیزگی استفاده نمی‌شد. مراسمات متعددی گاها در آن رخ می‌داد. مراسماتی مانند: حنابندان، که در آن خانوم‌ها در حمام جمع می‌شدند و جشن می‌گرفتند و یا درروزهای تاسوعا و عاشورا، مردان بعد از مراسم قمه زنی به حمام می‌رفتند.