بازنمایی سیاست خارجی ایران در فشارهای جهانی
آقای سخنگوی وزارت امور خارجه حجت را تمام کرد: فشار وارد نکنید، موشک را رها نمیکنیم
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در نشست خبری هفتگی خود در میان فشارهای جهانی و تنشهای منطقهای، پیامهای مهمی به جهان مخابره کرد.
شایانیوز- صبح امروز دوشنبه ۱ دی ۱۴۰۴، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، در چارچوب نشست خبری هفتگی خود، در برابر خبرنگاران رسانههای داخلی و خارجی حاضر شد؛ نشستی که اگرچه بخشی از روال عادی دیپلماسی رسانهای است، اما از نظر محتوایی در بستری از تنشهای همزمان منطقهای، فشارهای فزاینده غرب، پروندههای فعال هستهای، تحولات جنگ غزه، مناقشه اوکراین و موج تازه تحریمها علیه ایران برگزار شد و بنابراین فراتر از یک نشست خبری معمول، حامل پیامهای راهبردی مشخصی بود.
این نشست با هدف تبیین مواضع رسمی تهران، مدیریت روایت رسانهای در فضای بینالمللی، پاسخ به برداشتها و نقلقولهای جنجالی اخیر، و تثبیت خطوط قرمز سیاست خارجی ایران برگزار شد؛ و نشان میدهد دستگاه دیپلماسی ایران در شرایط پرتنش کنونی، بیش از گذشته بر نقش کنترل سیگنال در افکار عمومی جهانی تمرکز دارد.
عدم مداخله در جنگ اوکراین؛ تلاش برای تثبیت یک موضع پرهزینه اما راهبردی
یکی از محورهای مهم سخنان بقایی، تأکید مجدد بر عدم مداخله ایران در جنگ اوکراین بود؛ موضعی که در گذشته بارها از سوی مقامات رسمی ایران تکرار شده اما همچنان در کانون تردید و اتهامزنی رسانههای غربی قرار دارد. بقایی تصریح کرد که جمهوری اسلامی ایران نه در این جنگ طرف است و نه قصد دارد در منازعهای که ماهیت آن فراتر از منافع مستقیم تهران تعریف میشود، نقشی ایفا کند.
این تأکید، از منظر تحلیلی، بیانگر تلاش ایران برای حفظ فاصله حسابشده با یکی از بزرگترین تقابلهای ژئوپلیتیکی جهان است؛ فاصلهای که اگرچه در عمل با هزینههای سیاسی و رسانهای همراه بوده، اما از نگاه تهران، بخشی از سیاست کلان «پرهیز از ورود مستقیم به جنگهای فرامنطقهای» محسوب میشود. در واقع، ایران میکوشد همزمان با حفظ روابط راهبردی خود با بازیگرانی چون روسیه، از تبدیل شدن به یک طرف رسمی منازعهای جهانی اجتناب کند.
مقاومت و مسئله فلسطین؛ تداوم یک روایت هویتی در سیاست منطقهای ایران
بقایی در بخش مهمی از نشست، بار دیگر بر مفهوم «مقاومت» به عنوان یکی از ارکان ثابت سیاست منطقهای جمهوری اسلامی تأکید کرد و آن را نه یک پدیده مقطعی، بلکه جریانی ریشهدار، راهبردی و واکنشی به آنچه «اشغالگری و جنایت سازمانیافته رژیم صهیونیستی» خواند، توصیف کرد. او تصریح کرد که بحران اصلی منطقه نه مقاومت، بلکه تداوم اقدامات نظامی اسرائیل در غزه و کرانه باختری است.
این بخش از سخنان بقایی، در امتداد همان خط روایی قرار میگیرد که ایران سالهاست در عرصه بینالمللی دنبال میکند: تعریف خود به عنوان کنشگری که مسئله فلسطین را نه صرفاً یک منازعه سیاسی، بلکه یک بحران اخلاقی و حقوق بشری میداند. در این چارچوب، ایران تلاش دارد ضمن تثبیت جایگاه خود در محور مقاومت، مشروعیت گفتمان خود را برای افکار عمومی غیرهمسو با غرب نیز حفظ کند.
برنامه موشکی؛ خط قرمزی که مذاکرهپذیر نیست
مهمترین و صریحترین بخشهای نشست، موضعگیری بقایی درباره برنامه موشکی ایران بود. او بدون ابهام اعلام کرد این برنامه کاملاً دفاعی، بازدارنده و غیرقابل مذاکره است. به گفته او، توان موشکی ایران نه برای تهدید دیگران، بلکه برای حفاظت از تمامیت ارضی و جلوگیری از تکرار تجربههای تاریخی ناامنسازی ایران طراحی شده است.
این موضعگیری را میتوان واکنشی مستقیم به تلاشهای مستمر برخی دولتها و رسانههای غربی دانست که برنامه موشکی ایران را اهرم فشار در مذاکرات احتمالی آینده میدانند. پیام تهران در این زمینه روشن است: توان دفاعی بخشی از کیان ملی است و وارد میز معامله نخواهد شد؛ پیامی که در عین حال نشان میدهد ایران حاضر است درباره برخی موضوعات گفتگو کند، اما نه درباره مؤلفههای بنیادین امنیتی خود.
آژانس بینالمللی انرژی اتمی؛ همکاری مشروط، نه تقابل مطلق
بقایی در بخشی از نشست، به موضوع آژانس بینالمللی انرژی اتمی پرداخت و تلاش کرد تصویری متوازن از موضع ایران ارائه دهد. او تأکید کرد که ایران همچنان عضو آژانس است و همکاریها در چارچوبهای قانونی و بر اساس مصوبات داخلی، خصوصاً مصوبات مجلس شورای اسلامی، ادامه دارد؛ اما همزمان هشدار داد که این همکاری نباید به ابزاری برای فشار سیاسی یا تأثیرپذیری از خواستههای امریکا و اسرائیل تبدیل شود.
این موضع نشان میدهد که تهران قصد دارد میان پذیرش اصل نظارت فنی و رد فشار سیاسی تمایز قائل شود: نه به دنبال قطع کامل همکاری هستیم و نه حاضریم نظارت را به معنای محدودسازی حقوق هستهای خود بپذیریم. این دوگانه، هسته اصلی اختلاف ایران با غرب و آژانس در سالهای اخیر بوده است.
امریکا و اسرائیل؛ روایت «همدستی» در اختلال پرونده هستهای
بقایی در ادامه، ایالات متحده را همسو و همدست رژیم اسرائیل در اعمال فشار بر ایران توصیف کرد و گفت بخش قابل توجهی از تنشها و اختلالها در روند همکاریهای فنی، نه ناشی از رفتار آژانس، بلکه نتیجه فشارهای سیاسی و امنیتی واشنگتن و تلآویو است. این روایت، بخشی از چارچوب تحلیلی رسمی ایران است که امریکا را بازیگر اصلی بیثباتسازی پرونده هستهای معرفی میکند.
در همین چارچوب، بقایی به موضوع داراییهای بلوکه شده ایران در قطر نیز اشاره کرد و عدم بازگشت این منابع را نمونهای از بدعهدی امریکا دانست؛ موضوعی که به گفته او، اعتماد به وعدههای واشنگتن را با تردیدهای جدی مواجه میکند.
تحریمهای کانادا؛ مناقشه بر سر تعریف حقوق بشر
در واکنش به تحریمهای جدید کانادا علیه برخی مقامات ایرانی، بقایی این اقدامات را فاقد مبنای حقوقی و اخلاقی خواند و آن را نمونهای از استفاده ابزاری از مفهوم حقوق بشر دانست و گفت کشوری که خود در قبال تحریمهای فراگیر و حمایت از اسرائیل سکوت میکند، نمیتواند مدعی دفاع صادقانه از حقوق بشر باشد.
این بخش از سخنان وی ، بازتاب دهنده شکاف عمیق میان ایران و غرب بر سر تعریف، مصداق و کارکرد سیاسی حقوق بشر است؛ شکافی که در سالهای اخیر عمیقتر شده است.
یک نشست و نقشه راه دیپلماسی رسانهای ایران
نشست خبری امروز اسماعیل بقایی را میتوان چکیدهای از خطوط اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی دانست: تأکید بر استقلال راهبردی، غیرقابل مذاکره معرفی کردن توان موشکی، حمایت مستمر از محور مقاومت، همکاری مشروط با نهادهای بینالمللی و مواجهه انتقادی با غرب و متحدانش.
امروزه روایتسازی رسانهای به یکی از ابزارهای اصلی سیاست خارجی تبدیل شده و این نشست نشان داد که تهران تلاش میکند همان روایت سابق و سنتی خود را با زبانی منسجم، حساب شده و قابل دفاع به مخاطبان جهانی منتقل کند و به روشنی خطوط قرمز، اولویتها و منطق درونی سیاست خارجی ایران را ترسیم نماید؛ اما عقب نکشیدن از چارچوبهای مناقشهبرانگیز و عدم انعطاف در پذیرش لزوم همکاریها با غرب به سرکردگی امریکا، در تک تک جملات و عبارات بقایی، موج میزد.
