پوتین دنیا را تکان داد! چنان موشکی به هوا فرستاده که هیچ قدرتی به گرد پایش نمی‌رسد

شایانیوز- روسیه بار دیگر در صدر اخبار نظامی جهان قرار گرفت؛ وزارت دفاع این کشور در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که موشک بالستیک قاره‌پیمای جدیدی (ICBM) را با موفقیت از پایگاه فضایی «پلستسک» در شمال روسیه آزمایش کرده است. هرچند جزئیات دقیق این آزمایش از نظر فنی محرمانه مانده، اما منابع نزدیک به کرملین آن را بخشی از برنامه نوسازی گسترده زرادخانه هسته‌ای روسیه دانسته‌اند که هدف آن، نمایش قدرت بازدارندگی در برابر ایالات متحده و ناتو است.

این آزمایش، که در میانه تنش‌های بی‌سابقه میان مسکو و غرب انجام شد، پیامی آشکار در دل خود دارد: روسیه قصد ندارد در رقابت تسلیحاتی جدید عقب بماند. موشک آزمایش ‌شده احتمالاً نسخه‌ای پیشرفته از سامانه «سارمات» (RS-28 Sarmat) باشد  موشکی با برد بیش از ۱۸ هزار کیلومتر، قادر به حمل چندین کلاهک هسته‌ای مستقل (MIRV) که هر یک می‌تواند هدفی جداگانه را در قاره‌ای دیگر نابود کند.

قدرت موشکی روسیه در مقیاس جهانی

در حال حاضر روسیه با در اختیار داشتن بیش از ۵٬۵۰۰ کلاهک هسته‌ای فعال و ذخیره‌شده، همچنان بزرگ‌ترین قدرت هسته‌ای جهان محسوب می‌شود. بخش عمده‌ای از این توان در قالب موشک‌های قاره‌پیما (ICBM) مستقر در سیلوهای زیرزمینی، زیردریایی‌های کلاس بوری و زیردریایی‌های حامل موشک بالستیک «بولاوا» مستقر شده است. به این زرادخانه باید جنگ‌افزارهای مافوق صوت نظیر «آوانگارد» و موشک‌های کروز هسته‌ای «بورِوِست‌نیک» را افزود که ترکیب آن‌ها تصویری از توان بازدارندگی چندلایه و انعطاف‌پذیر را ترسیم می‌کند.

در مقایسه، ایالات متحده امریکا نیز با حدود ۵٬۱۰۰ کلاهک هسته‌ای در رتبه دوم قرار دارد. زرادخانه آمریکا بر پایه موشک‌های قاره‌پیمای Minuteman III، زیردریایی‌های کلاس Ohio و بمب‌افکن‌های استراتژیک B-52 و B-2 استوار است. واشنگتن نیز برنامه‌ای برای نوسازی گسترده تسلیحات هسته‌ای خود تا سال ۲۰۳۵ آغاز کرده است. با این حال، تفاوت مهم میان دو کشور در نظام تصمیم‌گیری و شفافیت تسلیحاتی است؛ روسیه برخلاف ایالات متحده، جزئیات مربوط به ظرفیت و عملکرد موشک‌های جدیدش را منتشر نمی‌کند، امری که موجب نگرانی ناتو درباره قابلیت پیش‌بینی‌ناپذیری دکترین هسته‌ای کرملین شده است.

مقایسه با اروپا و موازنه ناتو

اروپا به‌طور مستقل توان رقابت با روسیه در حوزه تسلیحات هسته‌ای را ندارد؛ تنها فرانسه و بریتانیا دارای زرادخانه‌های هسته‌ای مستقل هستند — حدود ۲۹۰ کلاهک برای فرانسه و ۲۲۵ کلاهک برای بریتانیا. سایر کشورهای اروپایی، از جمله آلمان، لهستان و ایتالیا، در قالب «چتر هسته‌ای ناتو» از بازدارندگی آمریکا بهره‌مند می‌شوند. با این حال، آزمایش اخیر روسیه نگرانی‌های شدیدی در پایتخت‌های اروپایی برانگیخته است، زیرا برد موشک‌های قاره‌پیمای روسیه تقریباً تمام اروپا را در شعاع تهدید مستقیم قرار می‌دهد.

در پاسخ، ناتو نیز رزمایش‌های گسترده‌ای با محوریت دفاع موشکی و پاسخ هسته‌ای در خاک اروپا آغاز کرده است. به گفته تحلیل‌گران نظامی، تداوم چنین روندی می‌تواند ما را به سوی نسخه‌ای مدرن از جنگ سرد سوق دهد، جایی که رقابت بر سر فناوری موشک‌های مافوق صوت و سامانه‌های ضد‌موشکی جایگزین رقابت بر سر تانک و هواپیما شده است.

واکنش ایالات متحده و ترامپ

واکنش واشنگتن به آزمایش ادعاییِ بُرِوِست‌نیک (Burevestnik) ترکیبی از انتقاد سیاسی، هشدار نظامی و تأکید بر برتری نیروی بازدارندهٔ آمریکا بود. رئیس‌جمهور ترامپ در اظهاراتی که بلافاصله پس از اعلام مسکو منتشر شد، این آزمایش را «نامناسب» خواند و گفت که به‌جای تست موشک، باید تمرکز بر پایان دادن به جنگ در اوکراین گذاشته شود. او همچنین تأکید کرد که نیروی زیرسطحی هسته‌ای آمریکا بلافاصله مقابل سواحل روسیه حاضر است و «نیازی نیست» که ۸۰۰۰ مایل طی شود تا پیامی ارسال شود.

این موضع برای دو هدف تاکتیکی و راهبردی تنظیم شده بود: اول، پیام به روسیه که واشنگتن تسلیم تهدیدات جدید نخواهد شد و دوم، تقویت ذهنیت عمومی داخلی در آمریکا مبنی بر اینکه برتری هسته‌ای و پاسخ‌دهی سریع هنوز در دستان آمریکا است. در عین حال، ترامپ از افزودن تحریم‌های بیشتر علیه روسیه سخن گفت و تأکید کرد که اگر مسکو به جنگ در اوکراین پایان ندهد، هزینه‌های اقتصادی سنگینی در پیش خواهد داشت.

از منظر تحلیلی، این واکنش نشان می‌دهد که آمریکا این آزمایش روسیه را نه صرفاً یک مانور نظامی بلکه بخشی از جنگ روانی و پیام‌رسانی به متحدان و دشمنانش می‌بیند؛ توازن قدرت هسته‌ای و نظامی همچنان در مرکز استراتژی واشنگتن قرار دارد. ترامپ با یادآوری زیرسطحی هسته‌ای، خواستار حفظ «سایهٔ بازدارندگی» شده که حتی با موفقیت فرضی روسیه در موشک جدید قابل‌تغییر نیست. اما در مقابل، این گونه اظهارات می‌تواند به تشدید مسابقهٔ تسلیحاتی دامن بزند و ریسک محاسبات غلط را افزایش دهد؛ نکته‌ای که کارشناسان به ‌راحتی از کنار آن نمی‌گذرند.

واکنش اروپا

در اروپا، واکنش به آزمایش روسیه تحت تأثیر دو عامل کلیدی قرار گرفت: یکی نگرانی گسترده از بازدارندگی هسته‌ای و موشکی روسیه در مقابل قلمرو این قاره و دیگری ترغیب بیشتر به هماهنگی دفاعی با ناتو و ایالات متحده. اتحادیه اروپا و کشورهای عضو ناتو سریعاً اعلام کردند که این آزمایشِ بُرِوِستنیک خطری فراتر از منطقه روسیه–اوکراین است و تمامی اروپا را در معرض تهدید بالقوه قرار می‌دهد. منابع خبری گزارش دادند که کشورهای عضو ناتو همزمان رزمایش‌های دفاع موشکی خود را تشدید کرده‌اند و تقویت سامانه‌های پدافندی در اروپای شرقی را در دستور کار قرار داده‌اند.

از منظر دیپلماتیک، برخی رهبران اروپایی از روسیه خواستند به پیمان‌های کنترل تسلیحات احترام بگذارد و اعلام کردند که آزمایش موشک هسته‌ای ‌پایه، مسیر گفتگو را دشوارتر می‌کند. گزارش‌ها حاکی است که اتحادیه اروپا به‌ صورت فشرده در حال بررسی پاسخ مشترک شامل تحریم‌های جدید، بازنگری در تخصیص بودجه دفاعی و توسعهٔ سامانه‌های پدافندی در خاک خود است.

تحلیلگران اروپایی تأکید می‌کنند که آزمایش روسیه در واقع یک زنگ خطر برای اروپا است: حتی اگر بُرِوِستنیک به‌طور عملیاتی فعلاً وارد خدمت نشده باشد، نشان می‌دهد کرملین قصد دارد قابلیت‌های بازدارندگی‌اش را از حالت صرفاً واکنش به غرب خارج کند و برتری تکنولوژیک را هم به‌عنوان بخشی از راهبرد قدرت خود معرفی نماید. این گزاره، اروپا را در موقعیتی قرار می‌دهد که دیگر نمی‌تواند صرفاً به نیروهای آمریکا اتکا کند؛ لازم است ساختار دفاعی مستقل‌تر، هماهنگ‌تر و با تلقی هسته‌ای قوی‌تر ایجاد کند.

کلام آخر

در واقع، مسکو با نمایش توانایی‌های موشکی خود، به ‌ویژه در زمانی که حمایت نظامی غرب از اوکراین ادامه دارد، در پی آن است تا به جهان یادآوری کند که بازدارندگی هسته‌ای هنوز زبانی است که جهان به آن گوش می‌دهد.

با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که ورود دوباره جهان به چرخه رقابت تسلیحاتی، آن‌هم در شرایطی که مکانیسم‌های کنترل تسلیحات مانند پیمان START در وضعیت تعلیق قرار دارند، می‌تواند خطر اشتباهات محاسباتی و درگیری‌های ناخواسته را افزایش دهد.