پیر پسر: فیلمی در لبه‌ خشونت خانوادگی و تراژدی پنهان حالا پشت در آکادمی اسکار!

شایانیوز- فیلم «پیر پسر» یک درام روان‌شناختی از اکتای براهنی است که در سال 1403 منتشر شد. شخصیت اصلی فیلم، غلام باستانی (با بازی حسن پورشیرازی)، مردی است با رفتار اقتدارگرایانه و دارای عادات زیان‌آور که با دو پسرش، علی و رضا، در خانه‌ای قدیمی زندگی می‌کند. آن‌ها خواستار فروش خانه برای نجات وضعیت خود هستند، اما با نپذیرفتن غلام و ورود زنی به نام «رعنا» (لیلا حاتمی) به خانه، گسست‌ها و کشمکش‌های عمیقی در خانواده روی می‌دهد.

در خلال روایت قصه، فیلم به سمت تراژدی، خشونت و افشای رازهایی می‌لغزد: اعتیاد، توهم، حسادت، جاه‌طلبی و حتی تمایلات مرگ‌آمیز. پایان فیلم با یک رویارویی خونین همراه است که همه را در مقابل انتخابی تلخ قرار می‌دهد. این ترکیب خشونتِ پنهان و روان‌شناختی، «پیرپسر» را به اثری تامل‌برانگیز بدل کرده است که پس از پایان تماشایش، بیننده را تا مدت‌ها با بازخوانی صحنه‌ها و سوال‌هایی عاطفی تنها می‌گذارد. 

نقاط قوت

بازیگری برجسته:

حضور حسن پورشیرازی در نقش غلام و اجرای عمیقِ احساسات و تأثراتی چون حسرت، غم، خشم و کنترل میمیک صورت و تعارض‌های درونی در چهره‌اش، یکی از درخشان‌ترین بخش‌های فیلم است. لیلا حاتمی با نقش رعنا توانسته ظرافت نقش زنِ تحت فشار را به نمایش بگذارد و نقطهٔ تعادل عاطفی در خانواده باشد.

فضاسازی و کارگردانی جسورانه:

اکتای براهنی در استفاده از خانهٔ قدیمی، نورپردازی سایه‌دار و تأکید بر فضاهای بسته و نمادین موفق عمل کرده است؛ خانه به مثابه زندانی است که اعضای آن را در خود فرو می‌بلعد.

روایت لایه‌دار:

فیلم نه صرفاً درباره‌ نزاع خانوادگی، بلکه نمادی از بحران اجتماعی، فروپاشی اخلاقی و شکنندگی روابط انسانی در شرایط فشار اقتصادی کنونی ایران است.

نقاط ضعف‌

شدت خشونت و صحنه‌های غیر قابل تحمل:

برخی منتقدان می‌گویند کیفیت خشونت فیلم گاهی از مرز تحمل عبور می‌کند و ممکن است تماشاگر را از متن دور کند.

عدم حضور در بخش رقابتی جشنواره فجر:

در حالی که بسیاری معتقدند فیلم بهرهٔ هنری بالا دارد، اجازهٔ رقابت در بخش اصلی فجر نیافت.

پرسش درباره انسجام داستانی:

گاهی گسست‌ها و پرش‌های زمانی و تأکید زیاد بر نمادگرایی ممکن است تماشاگر عام را از درک کامل درام باز دارد.

جشنواره‌ها و جوایز

۱. جشنواره بین‌المللی فیلم روتردام (هلند) – پنجاه و سومین دوره

«پیرپسر» اولین بار در این جشنواره رونمایی شد.

برنده جایزه معتبر VPRO Big Screen Award شد که یکی از جوایز مهم روتردام است.

۲. جشنواره فیلم فله (Galway Film Fleadh – ایرلند) – سی و ششمین دوره

در این جشنواره در بخش رقابتی سینمای جهان شرکت کرد و موفق به دریافت جایزه بهترین فیلم شد (به طور مشترک با فیلم «To a Land Unknown» فیلمی چند ملیتی از کارگردان دانمارکی-فلسطینی.

۳. جشنواره بین‌المللی فیلم ترانسیلوانیا (رومانی)

نامزد جایزه اصلی برای «بهترین فیلم» جشنواره بود. همچنین حسن پورشیرازی بازیگر فیلم، توانست جایزه بهترین بازیگر مرد این جشنواره را کسب کند.

۴. جشنواره London Breeze (انگلستان)

فیلم در این جشنواره هم درخشید و جایزه «بهترین فیلم بلند روایی» را به دست آورد.

چرا «پیر پسر» به اسکار نرفت؟

برای حضور در رقابت اسکار بین‌المللی، فیلم‌ها باید شرایط و معیارهایی را رعایت کنند از جمله آنکه کشور نماینده آن، سازنده اصلی فیلم باشد، مقررات انتخاب ملی و مهلت ارسال نیز رعایت شود.

چند علت ممکن است در این امر دخیل باشند:

دعوتنامه انتخاب ملی:

فیلم باید از طرف کشورش به سازمان اسکار معرفی شود. اگر مجوز یا تأیید لازم از مراجع سینمایی ایران صادر نشود، امکان معرفی نخواهد داشت. بنا به قوانین داخلی و سانسور، فیلم‌هایی همچون «پیر پسر» که مضامین تند دارند، ممکن است به دلیل حساسیت‌های سیاسی یا فرهنگی اجازهٔ معرفی نگیرند.

زبان و مالکیت:

اگر بخشی از تولید یا سرمایه‌گذاری فیلم از منابع خارجی باشد یا زبانِ غالب غیر فارسی باشد، ممکن است در پذیرش از طرف اسکار، به مشکل بخورد.

رقابت داخلی:

ممکن است آثار دیگری در ایران برای نمایندگی اسکار برگزیده شده باشند که بنا به خوشایند جناح‌های سیاسی غالب، اولویت انتخاب به آن‌ها داده شده است.

امکان معرفی فیلم به نمایندگی از کانادا؟

یک نکته مهم که حاشیه‌ساز شده این است که اکتای براهنی در کانادا تحصیل کرده و فارغ التحصیل شده و شهروند کانادا است. بنابراین ممکن است برخی تصور کنند که فیلم بتواند به نمایندگی از کانادا در اسکار شرکت کند. اما این امکان چند مشکل جدی دارد:

اسکار برای بخش فیلم بین‌المللی اجازه نمی‌دهد کشوری آثار فیلم‌های تولید شده در کشور دیگر را معرفی کند مگر آنکه شرایط خاصی رعایت شود (مانند تأثیر تولید یا مالکیت قابل توجه داخلی).

فیلم باید نشان دهد که بخش عمده تولید یا سرمایه‌گذاری آن مرتبط با کشور معرفی‌ کننده است. اگر «پیر پسر» محصولی اساساً ایرانی باشد، معرفی آن به نمایندگی از کانادا با چالش روبه‌رو خواهد شد.

ممکن است نهادهای اسکار یا داوران نسبت به این اقدام حساس باشند و آن را تلاش برای دور زدن قوانین تلقی کنند.

بنابراین هرچند تابعیت کارگردان می‌تواند یک نکته جذاب برای تبلیغ باشد، اما آن به خودی خود تضمینی برای ورود به اسکار به نمایندگی از کانادا نیست، مگر آنکه سازندگان و سرمایه‌گذاران اثبات کنند که تولید مشترک با کانادا وجود داشته یا مشارکت عملی و قابل ملاحظه‌ای از کانادایی‌ها در پروژه بوده و معیارهای اسکار رعایت شده‌اند.

«پیر پسر» اثری است جسورانه و تراژیک در دل سینمای ایران که نه فقط یک داستان خانوادگی، بلکه بازتابی از بحران‌های عمیق اجتماعی، انسان‌شناختی و قدرت است. اکتای براهنی با بهره‌گیری از میراث ادبی پدرش و دغدغهٔ نقد ساختاری، اثری خلق کرده که شجاعتش در بسط خشونت روانی و درونی قابل تحسین است. هرچند راه ورود به اسکار برایش دشوار است، اما حضور در سایر جشنواره‌های جهانی و به دست آوردن جوایز بین‌المللی نشان داده است که «پیر پسر» اثر تأثیرگذاری است که بالقوه می‌تواند مرزهای سینمای ایران را فراتر ببرد.