بررسی ساختار شورای امنیت و روند تصمیمگیری
چرا لغو تحریمهای در شورای امنیت رأی نیاورد و مکانیسم ماشه فعال شد؟
باعدم تصویب پیشنویس قطعنامه «تمدید لغو تحریمها» و فعال شدن خودکار مکانیسم ماشه علیه ایران، خوب است ساختار شورا و عیار رأیدهی را بدانیم.
شایانیوز- در تاریخ ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۵، شورای امنیت سازمان ملل متحد در جلسهای به ریاست کره جنوبی، رئیس دورهای شورای امنیت پیشنویس قطعنامهای را برای جلوگیری از بازگشت تحریمهای هستهای ایران مورد بررسی قرار داد. با این حال، پیشنویس مذکور نتوانست رأی لازم را کسب کند و با شکست مواجه شد.
این رخداد، ضمن فعال شدن مکانیسم ماشه، اهمیت بررسی دقیق سازوکارهای تصمیمگیری بینالمللی، نقش اعضای دائم و غیر دائم و چگونگی تعامل سیاست و دیپلماسی را آشکار میکند.
دلایل رأی نیاوردن پیشنویس و واکنش کشورهای عضو
پیشنویس لغو تحریمها، علیرغم حمایت برخی کشورهای غربی، با مخالفت یا ممتنع بودن تعدادی از اعضا مواجه شد. مهمترین عوامل عبارت بودند از:
فشارهای منطقهای و بینالمللی:
ایالات متحده، اسرائیل و تعدادی از کشورهای اروپایی به شدت با ادامه لغو تحریمها مخالف بودند و از طریق رایزنیهای پشتپرده سعی کردند دیگر اعضا را به رأی ممتنع یا منفی ترغیب کنند. این فشارها هم شامل مذاکرات دوجانبه و هم تهدیدات امنیتی و اقتصادی بود.
ملاحظات ژئوپلیتیکی و امنیتی:
برخی اعضای غیر دائم، به دلیل موقعیت جغرافیایی، روابط منطقهای و وابستگی به قدرتهای بزرگ، ترجیح دادند از حمایت کامل پیشنویس خودداری کنند تا همزمان منافع خود را در توازن قدرت منطقهای حفظ کنند.
نگرانی از برهم خوردن توازن بینالمللی:
کشورهایی که نگران افزایش نفوذ ایران یا پیامدهای منطقهای لغو تحریمها بودند، با رأی ممتنع یا منفی نشان دادند که به نظرشان بدون تضمین شفافیت هستهای ایران، ادامه لغو تحریمها میتواند امنیت منطقهای و بینالمللی را به خطر بیندازد.
در نتیجه، این پیشنویس نتوانست اکثریت لازم برای تصویب را کسب کند و مکانیسم ماشه فعال شد؛ امری که بازگشت کامل تحریمها علیه ایران را تضمین میکند.
ساختار شورای امنیت و اهمیت رأیها
برای درک دقیق چرایی رأی نیاوردن پیشنویس، باید ساختار شورای امنیت را تحلیل کنیم:
شورای امنیت شامل ۱۵ عضو است:
۵ عضو دائم: آمریکا، روسیه، چین، فرانسه و بریتانیا. این اعضا حق وتو دارند.
۱۰ عضو غیر دائم: کشورهایی که هر دو سال یک بار به صورت منطقهای انتخاب میشوند. این اعضا حق وتو ندارند اما رأی آنها برای تصویب قطعنامهها حیاتی است.
چرا اعضای غیر دائم هر دو سال یک بار تغییر میکنند؟
هدف از تغییر دورهای، توازن قدرت و نمایندگی گستردهتر منطقهای است.
۱۰ صندلی غیر دائم بین گروههای منطقهای تقسیم شده است تا هر کشور مستقل از اندازه یا قدرت اقتصادی بتواند به صورت دورهای در تصمیمگیریهای کلان جهان حضور داشته باشد:
آفریقا: ۳ صندلی
آسیا و اقیانوسیه: ۲ صندلی
آمریکای لاتین و کارائیب: ۲ صندلی
اروپا و غرب: ۲ صندلی
شرق اروپا: ۱ صندلی
دلیل دو ساله بودن: بازه کوتاه، فرصت میدهد تا کشورهای بیشتری در روند تصمیمگیری جهانی شرکت کنند، از انحصار قدرت جلوگیری شود و همزمان تجربه کافی برای مشارکت مؤثر فراهم گردد.
نحوه انتخاب اعضای غیر دائم
اعضای غیر دائم با رأی اکثریت دو سوم مجمع عمومی سازمان ملل انتخاب میشوند.
معیارها شامل:
تعهد به صلح و امنیت بینالمللی
توانایی دیپلماتیک و مشارکت مؤثر
توزیع جغرافیایی و منطقهای
این سیستم تضمین میکند که شورای امنیت ترکیبی از قدرتهای بزرگ و کشورهای منطقهای باشد و تنوع دیدگاهها در تصمیمگیریها حفظ شود.
وزن رأیها
اعضای دائم: حق وتو دارند؛ هر عضو دائم میتواند تصویب یک قطعنامه را متوقف کند.
اعضای غیر دائم: رأی آنها به لحاظ عددی برابر است، اما بدون اکثریت دو سوم نمیتوانند قطعنامهای را تصویب کنند.
به عبارت دیگر، تصویب یا رد هر قطعنامه نیازمند تعامل بین رأی اعضای دائم و غیر دائم است.
آمار آراء مأخوذه
در جریان رأیگیری اخیر:
رأی منفی آشکار: امریکا، اسرائیل و چند کشور اروپایی
رأی ممتنع یا مثبت محدود: تعدادی از اعضای غیر دائم آفریقایی و آسیایی که به دلایل سیاسی یا امنیتی از حمایت کامل خودداری کردند.
این وضعیت نشان میدهد که حتی قدرتهای بزرگ بدون عضویت دائم یا غیر دائم، نمیتوانند مستقیم در تصمیمگیریهای شورای امنیت تأثیرگذار باشند و نقش اصلی، همچنان با اعضای دائم و غیر دائم شورا است.
مکانیسم ماشه و عواقب آن
فعال شدن مکانیسم ماشه به معنای بازگشت فوری تحریمها علیه ایران است. این مکانیسم طبق قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت طراحی شده و شامل محدودیتهای هستهای، اقتصادی و تجاری است:
محدودیتهای مالی و بانکی
محدودیت در صادرات و واردات کالاهای حساس هستهای
محدودیت در همکاریهای بینالمللی و سرمایهگذاری
تحریمهای ثانویه علیه کشورهای ثالث که با ایران همکاری داشته باشند
بازگشت تحریمها فشار شدیدی بر اقتصاد ایران وارد میکند و تعاملات بینالمللی، تجارت انرژی و سرمایهگذاری خارجی را تحت تأثیر قرار میدهد.
مسیر دیپلماتیک
با وجود شکست پیشنویس، مسیرهای دیپلماتیک هنوز تا حدی باز هستند:
1. دیدارهای چندجانبه در نیویورک: سفر نمایندگان ایران به اجلاس سالانه سازمان ملل و دیدار با مقامات اروپایی میتواند زمینه مذاکره برای تعویق یا اصلاح شرایط تحریمها را فراهم کند.
2. توافقات با آژانس انرژی هستهای: ارائه دسترسی بازرسان، بازگشت موقت به تعهدات محدود هستهای یا کاهش غنیسازی میتواند اعتمادسازی کند و احتمال ادامه لغو تحریمها را افزایش دهد.
3. کنترل داخلی و اجماع سیاسی: بدون توافق داخلی بین جناحهای مختلف ایران، هیچ راهکار دیپلماتیک موفق نخواهد بود، زیرا تندروها ممکن است هر گونه انعطاف هستهای را رد کنند.
چشمانداز روزهای آتی
شکست پیشنویس لغو تحریمها و فعال شدن مکانیسم ماشه نشان میدهد که تصمیمگیری در شورای امنیت ترکیبی از قوانین رسمی و تعاملات پیچیده سیاسی است. کشورهایی که حق رأی دارند، وزن رأیهایشان و روند انتخاب اعضای غیر دائم، همه در نتیجه نهایی تأثیرگذارند. بسیاری از کشورها برای تصمیمگیری درباره رأی خود، به آراء کشورهای قدرتمند نگاه میکنند و این یعنی تفاوت در وزن آراء. با عنایت به چنین سازوکاری، تلاشهای دیپلماتیک ایران برای تمدید یا لغو تحریمها نیازمند بهرهگیری همزمان از ابزارهای دیپلماتیک، توافقات بینالمللی و اجماع داخلی است تا امکان تغییر مسیر یا تعویق تحریمها فراهم گردد.
دیدگاه تان را بنویسید