رازهای قجری؛ هر کسی مخالف قاجار بود با یه فنجون قهوه کارشو تموم میکردن
در دربار قاجار اصلیترین راه از میان برداشتن مخالفان حکومت، مسموم کردن با قهوه بود.
شایانیوز- در تاریخ ایران، سلطنت قاجار با استبداد، دربار توطئهگر، و روشهایی مرموز برای حذف رقبا همراه بود. یکی از مشهورترین این روشها، «قهوه قجری» یا همان قهوه مسموم بود که در حافظه جمعی مردم ایران، به عنوان نوشیدنی مرگ شناخته شد. اما ماجرای واقعی این قهوه مرگبار چیست؟ آیا واقعاً قجریها با قهوه آدم میکشتند یا این فقط یک افسانه است؟
ریشه ماجرا
دوران سلطنت قاجار، بهویژه از دورهی فتحعلیشاه تا ناصرالدینشاه، با تمرکز قدرت در دست شاه، فضای امنیتی شدید، رقابتهای مرگبار میان شاهزادگان، صدراعظمها و رجال سیاسی همراه بود. پستهای حکومتی بدون ثبات بودند و درباریان همیشه باید آماده حذف ناگهانی میبودند. در این فضا، روشهای پنهانی مانند قتل بیسروصدا، بیشتر از شمشیر و تفنگ کارآمد بودند.
ماجرای «قهوه قجری» به قرن نوزدهم میلادی و دوران ناصرالدینشاه بازمیگردد. در این دوره، دربار قاجار فضایی بهشدت توطئهآمیز و خطرناک داشت. مقامات و رجال سیاسی بهسرعت از چشم شاه میافتادند و ناگهان از صفحه سیاست حذف میشدند. یکی از روشهای مرسوم و بیسر و صدا برای از میان برداشتن این افراد، استفاده از سم در قهوه بود؛ قهوهای تلخ، سیاه و مرگبار.
چرا قهوه؟
قهوه، نوشیدنی رایج دربار بود؛ شاهان و بزرگان روزانه آن را مینوشیدند. مراسم سرو قهوه تشریفات ویژهای داشت و توسط قهوهچیباشی (رئیس تشریفات نوشیدنی) انجام میشد. این باعث میشد که افزودن سم به قهوه نه تنها عملی بیسروصدا باشد، بلکه کاملاً طبیعی جلوه کند. شخص مورد نظر در کنار شاه و سایر درباریان قهوه مینوشید، اما فقط او از پای درمیآمد.
سم مورد استفاده چه بود؟
تاریخنگاران، زرنیخ (ترکیب آرسنیکدار) را شایعترین سم مورد استفاده در قهوه قجری میدانند. این سم بیبو، بیمزه، و در دمای قهوه کاملاً فعال بود. علائم اولیه شامل تهوع، سرگیجه و درد شدید شکمی بود که با تشخیص اشتباه به مسمومیت غذایی نسبت داده میشد.
قهوه قجری؛ نماد خشم سلطنت
وقتی شاه از کسی ناراضی میشد، اما نمیخواست رسماً حکم اعدام او را صادر کند یا سر و صدایی به پا شود، به «قهوه قجری» متوسل میشد. این روشی خاموش و بدون نیاز به دادگاه برای تسویهحساب سیاسی بود. افرادی که به این سرنوشت دچار میشدند، معمولاً یا با ظاهر احترام و دعوت به دیدار، یا در حین خدمت، فنجانی قهوه سیاه دریافت میکردند و دقایقی بعد، از پای درمیآمدند.
نمونههای تاریخی
اگرچه اسناد رسمی کمی درباره این قتلها وجود دارد، اما در منابع تاریخی و روایات مردمی، مرگ چند چهره سیاسی به قهوه قجری نسبت داده است:
میرزا ابوالقاسم قائممقام فراهانی:
صدراعظم محبوب فتحعلیشاه و محمدشاه که به دلیل قدرت گرفتن بیش از حد، مورد خشم شاه قرار گرفت. دربارهی مرگ او روایات متفاوت است، اما برخی منابع احتمال میدهند که با سم از میان برداشته شد، شاید هم در فنجانی قهوه.
میرزا آقاخان نوری:
صدر اعظم دوران ناصرالدینشاه نیز مدتی مغضوب شد، هرچند با قهوه مسموم کشته نشد، اما همیشه هالهای از ترس از این روش مرگ در اطراف رجال سیاسی قاجار وجود داشت.
در روایتهای غیررسمیتر، حتی گفته میشود که گاه برخی شاهزادگان قاجاری نیز قربانی این روش شدهاند، مخصوصاً در دوران پرآشوب پس از ترور ناصرالدینشاه.
ترس عمومی و پایداری افسانه
قهوه قجری آنقدر در میان مردم وحشت ایجاد کرده بود که حتی برخی از درباریان از نوشیدن قهوه در کاخ خودداری میکردند یا قهوه را با تأخیر مینوشیدند تا مطمئن شوند مسموم نیست. همین واهمه باعث شد که «قهوه قجری» فراتر از یک روش قتل، به نماد روانی قدرت مطلق شاه تبدیل شود؛ فنجانی که با لبخند داده میشد ولی حکم اعدام داشت.
واقعیت یا افسانه؟
تاریخنگاران درباره این روش نظرات متفاوتی دارند. برخی معتقدند داستان قهوه قجری بیشتر ساخته ذهن مردم بوده، چون سادهترین و منطقیترین توجیه برای مرگ ناگهانی رجال بوده است. اما برخی دیگر این را تأییدی بر وجود یک سیستم غیررسمی حذف سیاسی در دربار میدانند؛ سیستمی بیصدا، بیدادگاه و بیردپا.
قهوه قجری در فرهنگ عامه
در ضربالمثلها و اصطلاحات عامیانه، هنوز هم وقتی کسی میگوید «قهوه قجری تعارفت نکنن!» یعنی مراقب باش! قراره بیسروصدا از صحنه حذف شی.
در تئاترها، سریالها، و حتی منوهای بعضی کافههای مدرن، قهوه قجری بهعنوان مفهومی تاریخی و طعنهآمیز استفاده میشود.
دیدگاه تان را بنویسید