سفر به ایام قدیم سال 1350؛ ولخرجی بی امان محمدرضا و فرح ناپاک برای جشن های 2500 ساله

شایانیوز- در سال ۱۳۵۰ خورشیدی، ایران شاهد یکی از پر زرق و برق ترین مراسمات رسمی تاریخ معاصر خود بود؛ جشن هایی که به بهانه بزرگداشت ۲۵۰۰ سال از بنیان گذاری حکومت هخامنشیان توسط کوروش کبیر برگزار شد. این مراسم در نگاه اول نمادی از عظمت، تاریخ و فرهنگ ایران معرفی میشد، اما در لایه های عمیق ترش پرسش های جدی و انتقادهای فراوانی برانگیخت؛ از هزینه های سرسام‌آور گرفته تا فاصله ای که میان این جشن و واقعیت زندگی مردم وجود داشت.

نقطه اصلی برگزاری جشن ها، تخت جمشید در شیراز بود؛ همان جایی که روزگاری پایتخت شکوه هخامنشیان بود. انتخاب این مکان به نوعی پیام داشت که حکومت پهلوی خود را وارث مستقیم تاریخ ایران باستان میداند و میخواهد پیوندی نمادین با کوروش و داریوش برقرار کند. برای همین، از ماه ها قبل کار گسترده ای برای آماده سازی محوطه صورت گرفت: ساخت چادرهای سلطنتی در سطحی لوکس تر از هتل های پنج ستاره، طراحی سفره ها با غذاهای خاص، گل آرایی، و حتی وارد کردن پرندگان زینتی از خارج کشور.

جشن های ۲۵۰۰ ساله؛ روایتی از شکوه تاریخ

یکی از ویژگی های شاخص جشن، حضور سران و رهبران کشورهای مختلف جهان بود. بیش از ۶۰ پادشاه، رئیس‌جمهور و نخست وزیر در این مراسم شرکت کردند و ایران عملا برای چند روز در مرکز توجه رسانه های جهان قرار گرفت. از دید برگزارکنندگان، این حضور نوعی اعتبار بین المللی برای حکومت بود؛ اما از دید منتقدان، مراسم بیشتر به یک نمایش دیپلماتیک شباهت داشت که بیشتر به دنبال جلب توجه خارجیان بود تا تقویت هویت ملی مردم.

هزینه ها و حاشیه های پرانتقاد

از لحاظ هزینه ها، گزارش ها متفاوت‌اند، اما بسیاری معتقدند هزینه برگزاری جشن ها معادل صدها میلیون دلار بود؛ مبلغی هنگفت در شرایطی که بخش قابل توجهی از مردم ایران هنوز با مشکلات معیشتی، بهداشت و آموزش دست و پنجه نرم میکردند. منتقدان به ویژه این موضوع را برجسته کردند که چنین خرج هایی در تضاد کامل با شعار توجه به رفاه عمومی قرار داشت. البته مدافعان برگزاری جشن ها هم استدلال میکردند که این مراسم فرصتی برای معرفی تاریخ و فرهنگ ایران به جهان بود و می توانست در جذب سرمایه و گردشگری اثر مثبت بگذارد.

از سوی دیگر، رسانه های داخلی و خارجی جشن ها را به صورت گسترده پوشش دادند. تصاویر نورپردازی تخت جمشید، لباس های فاخر میهمانان، و مراسم رسمی در فضای مجلل، تصویری از ایران مدرن و مقتدر نشان میداد. اما این تصویر با واقعیت زندگی روستاییان و طبقات پایین جامعه که هنوز با فقر و نابرابری رو به رو بودند، همخوانی نداشت. به همین دلیل، برای بخشی از مردم این جشن ها بیشتر به نماد تجمل گرایی و فاصله میان حاکمان و مردم تبدیل شد.

هویت ملی یا نمایش سیاسی؟

یکی دیگر از جنبه های مهم ماجرا، بعد فرهنگی و نمادین جشن ها بود. حکومت پهلوی تلاش می کرد با برجسته کردن تاریخ ایران باستان، هویت ملی را بر پایه میراث پیش از اسلام بازسازی کند. در این میان، بسیاری از کارشناسان دینی و اجتماعی انتقاد داشتند که چنین رویکردی نوعی نادیده گرفتن بخش بزرگی از تاریخ ایران پس از اسلام است؛ بخشی که در ذهن و فرهنگ مردم ریشه عمیقی داشت. همین شکاف میان تاکید بر ایران باستان و بی توجهی به هویت اسلامی جامعه، بعدها در انتقادهای انقلابیون و روشنفکران مذهبی پررنگ تر شد.

با گذشت زمان، ارزیابی های متفاوتی از این رویداد ارائه شده است. برخی مورخان معتقدند که جشن های ۲۵۰۰ ساله یک نقطه عطف تبلیغاتی برای حکومت پهلوی بود که نشان داد میتواند ایران را در سطح بین‌المللی مطرح کند. اما گروهی دیگر آن را نقطه ای منفی می دانند که تصویر یک حکومت بیشتر متمرکز بر نمایش و تشریفات را تقویت کرد. حتی برخی تحلیلگران باور دارند که این جشن ها به طور غیرمستقیم به افزایش شکاف میان دولت و جامعه دامن زد و یکی از عواملی بود که نارضایتی ها را در سال های پایانی پهلوی عمیق تر کرد.

ارزیابی دوباره پس از نیم قرن

جالب است بدانیم که امروز، نگاه نسل های جدید به این رویداد همچنان دوگانه است. بعضی آن را یادآور غرور ملی و توجه به عظمت تاریخی ایران میدانند و از اینکه چنین مراسمی با حضور رهبران جهان در ایران برگزار شد، احساس افتخار می کنند. در مقابل، برخی دیگر آن را یک نمایش پرهزینه و بی ثمر می‌بینند که هیچ تاثیری در بهبود وضعیت واقعی جامعه نداشت.

در نهایت، جشن های ۲۵۰۰ ساله دوران پهلوی را میتوان نمادی از تناقض های آن دوره دانست: از یک سو تلاش برای نشان دادن ایران به عنوان کشوری قدرتمند، تاریخی و مدرن، و از سوی دیگر نادیده گرفتن بخش بزرگی از نیازهای جامعه. شکوه تخت جمشید و حضور رهبران جهان در تاریخ باقی ماند، اما پرسش های انتقادی درباره اینکه چه کسی واقعا از این جشن ها بهره برد، هنوز هم مطرح است.