نورجهان؛ ملکهای که چراغ دنیا شد
نورجهان؛ ملکه زیبا و شوهر دلباخته؛ انقدر خودشیفته بود در وصف زیبایی خودش شعر گفت!
نورجهان ملکه گورکانی هند با ریشه ایرانی بود.همسرش جهانگیرشاه به شدت شیفته وی بود و بخشی از اداره کشور را به وی سپرد.
شایانیوز- نورجهان، با نام اصلی مهرالنساء (۱۵۷۷–۱۶۴۵ میلادی)، یکی از تأثیرگذارترین و قدرتمندترین زنان تاریخ هند و همسر امپراتور گورکانی، جهانگیرشاه بود. او در قندهار افغانستان به دنیا آمد؛ دختری از خانوادهای درباری و فرهیخته، که پدرش، میرزا غیاث بیگ، وزیر خزانهداری در امپراتوری گورکانی بود. مادرش، عصمت بیگم، نیز نقشی پررنگ در تربیت او داشت. نام «نورجهان» به معنای «چراغ دنیا» بود، لقبی که بعدها در دوران سلطنتش به او داده شد.
در ۱۷ سالگی، نورجهان با شیرافکن خان، فرماندار بیهار، ازدواج کرد؛ مردی با نفوذ در یکی از استانهای مهم گورکانی. زیبایی، هوش و شخصیت برجسته او باعث شد که شاهزاده سلیم، پسر ارشد اکبر و بعدها امپراتور جهانگیر، عاشق او شود. دو سال بعد از درگذشت اکبر، سلیم بر تخت نشست و شیرافگن نیز درگذشت. سه سال طول کشید تا نورجهان رضایت دهد با جهانگیر ازدواج کند، زیرا او تازه از غم همسر اولش عبور کرده بود.
روابط میان نورجهان و جهانگیر در زمان خود حتی از داستانهای افسانهای هم پرحاشیهتر بود. برخلاف افسانهها، نورجهان زنی بیوه و بالغ بود و جهانگیر برای به دست آوردنش به شدت تحت فشار قرار داشت. برخی مورخان با تردید نظریههایی درباره قتل شیرافکن به دست جهانگیر برای ازدواج با نورجهان مطرح کردهاند، اما شواهد مستندی برای آن وجود ندارد.
پس از ازدواج با جهانگیر، نورجهان به محبوبترین و اصلیترین همسر او تبدیل شد و نفوذ فوقالعادهای در امور امپراتوری پیدا کرد. او زنی با اعتماد به نفس، کاریزماتیک و فرهیخته بود که بیش از پانزده سال قدرت واقعی پشت و روی تخت امپراتوری را در اختیار داشت. افتخارات و اختیارات او بیسابقه بود؛ نورجهان و مریمالزمانی تنها زنانی بودند که سکه به نامشان زده شد و احکام امپراتوری با مهر سلطنتی خودشان صادر میشد. او همچنین پس از رضیه سلطان، تنها ملکهای در تاریخ هند بود که لباس سلطنت را بر تن کرد و قدرت را به طور کامل و قانونی در دست داشت.
در اوایل دوران سلطنت جهانگیر، نورجهان در دربار حضور فعالی داشت و حتی وقتی امپراتور ناخوشایند بود، خود به تنهایی دادگاه برگزار میکرد. او در تمام امور دولتی، از صدور احکام گرفته تا مشورت با وزرا و نظارت بر جاگیرها، نفوذ داشت و امپراتور همواره نظرات او را پیش از هر تصمیمی میپذیرفت. با گذشت زمان و اعتیاد جهانگیر به تریاک و شراب، نورجهان به تدریج قدرت را به طور مستقل در دست گرفت و حتی بدون دخالت امپراتور، حکومت را اداره میکرد.
نورجهان نوهای از درباریان شاه طهماسب صفوی نیز بود و خانوادهاش نقش مهمی در دربار گورکانی ایفا کردند. برادرش، میرزا حسن آصف خان، وزیر اعظم و سپهسالار ارتش، در اداره کشور همراه او بود و نفوذشان باعث شد بسیاری از ایرانیان به دربار امپراتوری راه پیدا کنند. دختر نورجهان، ارجمند بانو بیگم (ممتاز محل)، بعدها همسر شاهزاده خرم (شاه جهان) شد و داستان تاج محل با خانواده او پیوند خورد.
یکی از نمونههای قدرت و شجاعت نورجهان، کودتای ۸ فوریه ۱۶۲۷ بود، زمانی که سردار محبتخان فرمانده پادگان دهلی شورش کرد. جهانگیر در بستر بیماری بود و نورجهان شخصاً وارد عمل شد، آشوبگران را سرکوب کرد و نظم را به دربار بازگرداند. بعدها نیز او به جانشینی شهریار میرزا کمک کرد تا جانشینی امپراتوری بدون مشکل پیش برود.
نورجهان باقی عمر خود را در لاهور گذراند و بر امور خانواده و داراییهای خود نظارت داشت. او بر تکمیل مقبره پدرش در آگره، که بعدها به مقبره اعتمادالدوله معروف شد، نظارت مستقیم داشت. این مقبره الهامبخش ساخت تاج محل شد و شاهکار معماری گورکانیها محسوب میشود. نورجهان در ۱۷ دسامبر ۱۶۴۵ در سن ۶۸ سالگی در لاهور درگذشت و در آرامگاهی که خودش ساخته بود، به خاک سپرده شد. مقبره او و برادرش آصف خان هنوز میزبان بازدیدکنندگان داخلی و خارجی است و به عنوان یادگاری از یک ملکه قدرتمند و تأثیرگذار شناخته میشود.
ویژگیهای اخلاقی نورجهان
زیبایی، شجاعت و جسارت: نورجهان در طول زندگیاش بارها نشان داد که تنها یک ملکه زیبا و جذاب نیست، بلکه زنی شجاع و جسور است. نمونه بارز آن سرکوب کودتای محبتخان در دهلی بود؛ جایی که بدون ترس و با تدبیر وارد عمل شد و نظم را به دربار بازگرداند.
هوش و ذکاوت سیاسی: او زنی با درایت و فهم بالای سیاسی بود که توانست در دورهای که مردسالاری در دربار امپراتوری گورکانی حاکم بود، نفوذی بیسابقه پیدا کند. او قدرت را در دست داشت، وزرا را هدایت میکرد و حتی بدون حضور جهانگیر، امور دولتی را بهخوبی مدیریت میکرد.
کاریزما و توانایی رهبری: نورجهان توانست اعتماد و عشق مطلق امپراتور را جلب کند و همزمان احترام و وفاداری درباریان و مردم را نیز حفظ کند. کاریزمای او باعث شد همسرش و اطرافیانش به نظر و تصمیماتش اهمیت دهند.
اعتماد به نفس و استقلال: او هیچگاه اجازه نداد جایگاهش به صرف همسری شاه محدود شود؛ حتی زمانی که جهانگیر به تریاک و شراب معتاد شد، نورجهان با اعتماد به نفس بالا و استقلال کامل، قدرت را به دست گرفت و امپراتوری را اداره کرد.
دقت و وسواس در امور فرهنگی و معماری: او نه تنها در سیاست، بلکه در هنر و معماری نیز دقیق و با سلیقه بود. نظارت او بر ساخت مقبره پدرش و الهامبخشی برای ساخت تاج محل نشاندهنده دقت و وسواس فرهنگیاش است.
وفاداری و عشق خانوادگی: نورجهان علاوه بر عشق به همسرش، نسبت به خانواده خود نیز وفادار بود و با حمایت از برادر و دخترش، توانست جایگاه خود و خانوادهاش را در دربار حفظ کند.
صلحطلبی و تدبیر در بحرانها: او در مواجهه با آشوبها و بحرانها، نه تنها با شجاعت وارد عمل شد، بلکه با تدبیر و مدیریت بحران، از خونریزی جلوگیری کرد و آرامش را برقرار ساخت.
او شعری در وصف خود دارد که بسیار خواندنی است:
چو بردارم ز رخ برقع، زگل، فریاد برخیزد
زنم بر زلف اگر شانه، زسنبل، داد برخیزد
به این حسن و کمالاتی چو درگلشن گذر سازم
ز جان بلبلان شور مبارکباد، برخیزد
دیدگاه تان را بنویسید