خدا را چه دیدی شاید هم ژن خوب متولد شد!
کلونسازی، راز بارداری تک نفره! وقتی DNA جای رابطه را میگیرد!
با پیشرفتهای علم ژنتیک در دو دهه اخیر، در آینده بسیار نزدیک با استفاده از تخمک به تنهایی و بدون وجود اسپرم میتوان جنین انسان را تولید کرد.
شایانیوز- علم امروز مرزهای تازهای را پیش روی انسان گشوده است؛ مرزهایی که تا همین چند دهه پیش حتی در خیال بسیاری از دانشمندان هم بیشتر به رؤیای نویسندگان رمانهای علمیـتخیلی شباهت داشت تا واقعیت تجربی. با پیشرفتهای شگرف در علم ژنتیک، پرسش بزرگ این است: آیا امکان دارد انسان بدون حضور زن یا مرد، بدون ترکیب اسپرم و تخمک و حتی بدون وجود رحم طبیعی، صاحب فرزند شود؟ پاسخ دانش امروز این است که نشانهها و دستاوردهای اخیر بیولوژی مولکولی، ژنتیک و فناوریهای بازتولید آزمایشگاهی نشان میدهد که چنین چیزی در افق آینده قابل تحقق خواهد بود.
بازتولید بدون لقاح: از پارتنژنز و کلونسازی تا آزمایشگاههای مدرن
در دنیای طبیعت، پدیدهای به نام پارتنژنز یا همان «بازتولید از یک والد» وجود دارد که در میان گونههایی از مارمولکها، زنبورها و حتی برخی کوسهها دیده شده است. در این فرآیند، تخمک بدون دخالت اسپرم شروع به تقسیم و تکامل میکند و به جنین کامل تبدیل میشود. در پستانداران اما این مکانیسم به طور طبیعی وجود ندارد، زیرا ژنهای پدر و مادر در رشد جنین نقشهای متفاوت و مکمل دارند. با این حال، دانشمندان در آزمایشگاه توانستهاند با دستکاری شیمیایی یا ژنتیکی، این مکانیسم را شبیهسازی کنند و دستکم در حیوانات به تولید جنینهای زنده دست یابند. این یافتهها نخستین گام جدی در مسیر تولید مثل بدون مشارکت دو جنس به شمار میرود.
تولید اسپرم و تخمک از سلولهای بدن
یکی از شگفتانگیزترین پیشرفتها در دهه اخیر، توانایی دانشمندان در بازگرداندن سلولهای عادی بدن به حالت بنیادی و سپس تبدیل آنها به سلولهای جنسی است. بدین ترتیب، یک سلول پوستی، خونی و .... میتواند به تخمک یا اسپرم تبدیل شود. این تکنیک در موشها با موفقیت آزمایش شده و موشهایی سالم از والدینی متولد شدهاند که یکی از آنها تنها از طریق سلولهای بدن خودش مشارکت کرده است. اگر روزی این روش به طور ایمن در انسان اجرا شود، معنای آن چیزی فراتر از یک انقلاب زیستشناختی خواهد بود. افراد مجرد میتوانند بدون نیاز به همسر صاحب فرزند شوند و حتی مفهوم سنتی «پدر و مادر» دچار دگرگونی بنیادین خواهد شد.
جنینهای مصنوعی و حذف کامل سلولهای جنسی
تحولات اخیر از این هم فراتر رفتهاند. پژوهشگران اسرائیلی و انگلیسی در سالهای اخیر موفق شدهاند با استفاده از سلولهای بنیادی، چیزی شبیه به جنین موش بسازند که نه از تخمک شکل گرفته و نه از اسپرم. این جنینها در شرایط آزمایشگاهی رشد کردند و تا مرحلهای پیش رفتند که اندامهای اولیه تشکیل شد. چنین دستاوردی نشان میدهد که شاید در آینده نیازی به سلولهای جنسی هم نباشد و بتوان موجود زندهای را از پایه و تنها با طراحی آزمایشگاهی خلق کرد. این ایده اگرچه هنوز در مرحله آزمایشهای حیوانی است، اما تصور آن در مورد انسان، پیامدهای اخلاقی، فلسفی و حقوقی گستردهای دارد، چرا که معنای تولید مثل، وراثت، و حتی هویت انسانی را به چالش میکشد.
رحم مصنوعی و بازنویسی مفهوم تولد
در کنار این تحولات، پروژه ساخت رحم مصنوعی نیز با سرعت پیش میرود. در این فناوری، جنین درون یک دستگاه شیشهای شبیه به رحم قرار داده میشود و با مایعات مغذی و شرایط شیمیایی ویژه تغذیه و پرورش مییابد. چند سال پیش، دانشمندان توانستند برههای نارس را در چنین محفظهای پرورش دهند و آنها را زنده و سالم پدید آورند. اگر این فناوری روزی برای انسان عملی شود، دیگر نیازی به رحم زن برای پرورش جنین نخواهد بود. این مسئله نه تنها میتواند در آینده بار بارداریهای پرخطر را کاهش دهد، بلکه شاید اساساً تعریف مادری و نقش زن در تولید مثل را دگرگون کند.
پیامدهای اجتماعی و اخلاقی
آنچه علم نشان میدهد تنها یک جنبه از ماجراست. جنبه مهم دیگر، پیامدهای اجتماعی و اخلاقی این نوآوریهاست. آیا جامعه میپذیرد کودکی متولد شود که پدر یا مادر ندارد؟ یا کودکی که از نظر ژنتیکی متعلق به دو مرد یا دو زن است؟ آیا این فناوریها در دسترس همگان خواهد بود یا تنها ثروتمندان به آن دسترسی خواهند داشت و شکاف طبقاتی تازهای ایجاد خواهد شد؟ و مهمتر از همه، آیا انسان باید به دلیل امکانپذیری فنی، هر کاری را انجام دهد یا لازم است برای برخی کشفیات و دستاوردها خطوط قرمز تعیین شود؟ همین پرسشهاست که باعث شده بسیاری کشورها قوانین سختگیرانهای درباره کلونسازی یا آزمایشهای مربوط به بازتولید انسان تصویب کنند.
آیندهای که زودتر از انتظار فرا میرسد!
پاسخ به این پرسش که آیا میتوان بدون زن یا مرد صاحب فرزند شد، این است: هنوز نه، اما علم در مسیر رسیدن به آن حرکت میکند و نشانهها حاکی از آن است که این آینده شاید بسیار نزدیکتر از آن چیزی باشد که تصور میکنیم. از پارتنژنز آزمایشگاهی گرفته تا تولید سلولهای جنسی از بافتهای بدن، از جنینهای مصنوعی تا رحمهای مصنوعی، همه و همه گامهایی است که نظم سنتی تولید مثل را در آستانه یک تحول بنیادین قرار داده است. این آینده نه تنها علم پزشکی و ژنتیک را تغییر خواهد داد، بلکه به بازنویسی مفاهیمی چون خانواده، پدر بودن و مادر بودن و حتی معنای انسان بودن منجر خواهد شد.
دیدگاه تان را بنویسید