صندوقچه اسرار خشتی؛ اولین برج تهران که خلوتگاه ناصرالدین شاه بود

شایانیوز- انسان پس از گذر از دوران سنگ نشینی و ساخت پناهگاهی مقاوم در برابر تغییرات طبیعی آب و هوا و حفظ امنیت اعضای خانواده اش بود که برای اولین بار، به فکر ساختن محلی برای زندگی افتاد و آن را خانه نامید. اما کسی چه می دانست که با سرعت نه چند کمی این خانه های ساده تا آن جایی به عمارت هایی با شکوه تبدیل خواهند شد یکی از وجوه تمایز بین طبقه ی اشراف با عوام جامعه تلقی شوند.

ایران ما نیز با آن تاریخ وسیع خود همیشه مهد بناهای زیبا و معماری های منحصر به فردی بوده که بازدید کنندگان مختلف را از سرتاسر جهان به سمت خود جذب می کرده است. به مرور زمان، خانه های ویلایی با دار و درخت و برکه ی کاشی اما جای خود را به آسمان خراش ها دادند. بناهایی که ما آنها را با نام امروزی برج می شناسیم. اما آیا تا به حال شده با نگاه به بلندای آن ها به اولین آسمان خراش تهران، با نام شمس العماره بیاندیشید ؟

ساخت شمس العماره ایده ناصرالدین شاه بود

ناصرالدین شاه در سفری که به اروپا داشت با تماشای ساختمان های بلند به وجد می آید و به این فکر می افتد که در سرزمینمان ایران نیز بنایی مانند آن ها را بنا سازد. اما خب از آنجایی که این امر با دانش معماری ایرانی جور در نمی آمد، معماران را بر آن داشت که با دانشی که خود در دست دارند این ساختمان را پایه ریزی کنند. نهایتا آن ها توانستند با مددجویی از مصالح سنتی که در اختیار داشتند شمس العماره را تا پنج طبقه بالا ببرند. ساخت این بنای زیبا که به جد در زمان خودش جزء بلند ترین ها بود، با نمای بیرونی اروپایی و قوس های رومی از سال ۱۲۴۴ تا ۱۲۴۶ خورشیدی به طول انجامید و طراحی آن را یک معمار به نام محمد کاشی انجام داد. حال آنکه امروزه محل آن را در کاخ گلستان می شناسیم.

از شکل و شمایل ظاهری شمس العماره می توان تشخیص داد که معماری اش از معماری اسلامی فاصله گرفته و رنگ و لعاب تجدد غربی را به خود گرفته است. مضاف بر اینکه آن زمان ها فلز تازه وارد ایران شده بود و ساخت این عمارت بلند بالا نیز بهانه ای برای استفاده از در ساخت بنا شد. جالب ترین نکته در معماری شمس العماره آن است که برای سوار کردن طبقاتش به هم از شیروانی استفاده کردند و این خود نشانی از نبوغ و و خلاقیت معماران گذشته ی کشورمان داشته است. نقل قول است آن زمان که تهران تا به این حد در غبار و دود غرق نشده بود، میشد از داخل کلاه فرنگی شمس العماره، کل تهران را به نظاره نشست. 

شمس العماره تفرج گاه و برج مهمانی ها بود

این بنا بیشتر جنبه ی تفرج گاه داشته است. به این صورت که یا در آن به برگزاری مهمانی های مجلل می پرداختند و برای این امر هم بیشتر از طبقات پایین آن استفاده می شده و یا عصر ها ناصرالدین شاه به طبقات بالای آن و خصوصا کلاه فرنگی می رفته و منظره ی اطراف را تماشا می کرده است. البته دلیل این استفاده اندک را می توان دشواری در آمد و شد نیز دانست. چرا که بالا و پایین کردن مداوم  پله های مرتفع شمس العماره که اندازه شان به حدود چهل تا چهل و پنج سانت می رسد، جدا کار هر کسی نبوده و از حق نگذریم اکنون هم نیست. به هرشکل از همان موقع ها بوده است که کشورمان به تدریج در حوزه معماری از سنت به سمت مدرنیته گام برداشت.

آنچه شمس العماره را خاص کرد چه بود؟

اگر بخواهیم از فضای داخلی این بنا بگوییم، باید گفت که نمایی مجلل دارد. طبقه ی اول آن که شامل ایوان و شاه نشین می باشد، دارای آینه کاری ممتازی است که به گونه ای ماهرانه و به شدت هنرمندانه، چشم هر کسی را محو زیبایی خود می کند. 

قسمت دیگر شمس العماره که شامل اتاق های گوشواره می شوند نیز چنان که از نامشان نیز پیداست، به گونه ای جذاب در دو طرف شاه نشین قرار گرفته اند و دارای آذین بندی های چشم نوازی هستند. به ظور کل می توان تزئینات داخلی شمس العماره را در تزئیناتی مانند مشبک کاری، نقاشی و آینه کاری خلاصه کرد. البته خلاصه ای که خود، جهان با عظمتی از تلفیق هنر و معماری ایرانی و غربی است.

اکنون که در خشت خانه ما به تصور این بنای با ارزش و تاریخی نشستید، دست در دستمان بگذارید تا با اتفاق یکدیگر، به ورق زدن آلبوم تاریخی شمس العماره، بنایی که پیش از ساخته شدن سردر باغ ملی، به عنوان نماد شهر تهران شناخته می‌ شد بنشینیم.

 شمس العماره کاخ گلستان،‌ مرتفع‌ ترین بنای تهران در عهد ناصری و خورشید عمارت‌های سلطنتی است

ساختمان باشکوه و زیبایی با حدود ۳۵ متر ارتفاع، که هنر ناب معماری ایرانی را در سبک و سیاقی اروپایی برای نخستین بار به نمایش گذاشت

اولین ساعت عمومی تهران، بر فراز عمارت شمس العماره نصب شده و اولین تلگراف نیز از این عمارت مخابره شد

جهت بازدید از نماد مدرن پایتخت در عصر قاجار، باید خود را به منطقه ۱۲ و محدوده بازار تهران و سپس کاخ گلستان برسانید

شاه قاجار تنها با دیدن تصاویر بناهای فرنگستان و پیش از سفر به اروپا، به ساخت بنایی مرتفع نظیر آن ساختمان‌ها در پایتخت خود تمایل پیدا کرد

عمارت شمس العماره به بنای خورشید یا کاخ شاهنشاه نیز شهرت دارد

نقل است که کلیه هزینه‌ های این بنای با عظمت و زیبا، از ساخت تا تجهیز آن با مبلمان و فرش و اثاثیه، به مبلغ ۴۰ هزار تومان تمام شده است

شمس‌ العماره با همه ویژگی‌های خاص و مجلل چون تعداد طبقات، ایوان‌های بلند، بادگیرهای مصفا و برج ساعتی که روزگاری نبض زمان پایتخت را در دست داشت، شباهت بسیاری به کاخ‌ های غربی دارد

بنای شمس العماره یک بار در سال ۱۳۵۰ و بار دیگر در ۱۳۶۰ مرمت و بخش‌ هایی که در حال تخریب بود،‌ بازسازی شد

برای مشاهده ی سبک و سیاق معماری ایران و جهان و بررسی جاذبه های هنری نهفته در آن، مهمان خشت خانه ما باشید