سرنوشت بازار خودرو در سال ۱۴۰۰

کارشناسان این حوزه، شروط کلیدی بازگشت رونق پایدار به تولید و معاملات خودرو را «توقف انحصار و پایان ممنوعیت واردات» بیان می‌کنند. تست ارزی قیمت خودرو از حباب حکایت دارد.

در چند روز گذشته که بحث در خصوص سمت وسوی بازار ارز و آینده نرخ دلار در صورت دستیابی به توافق در نشست‌های برجامی وین ایجاد شده است، یک پرسش اساسی در بازار خودرو و در میان فعالان این بازار شکل گرفته مبنی بر اینکه نحوه تاثیرگذاری تغییرات احتمالی (کاهشی) نرخ ارز بر بازار خودرو و تغییرات قیمتی این بازار به چه صورتی خواهد بود؟ آیا همراه با کاهش احتمالی نرخ ارز به واسطه توافق برجامی، قیمت بازاری خودرو نیز نزولی خواهد داشت؟

آنچه مشخص است در حدود دو سال و نیم گذشته همزمان با آغاز تحریم ها، تحولات نرخ ارز به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر قیمت خودرو اثرگذار بوده است. نمودار تحولات نرخ ارز و بازار خودرو نشان می‌دهد که در این مدت کاهش نرخ ارز می‌تواند باعث کاهش قیمت خودرو شود حال آنکه با افزایش نرخ ارز، قیمت‌ها در بازار خودرو حتی دو سه قدم بیشتر از ارز روند صعودی به خود گرفته است. به این ترتیب به نظر می‌رسد که نرخ ارز تنها حکمران بازار خودرو طی این سال‌ها بوده است.

اما نرخ ارز بازیگردان بسیاری از بازارها از جمله سکه، مسکن و بورس نیز بوده است و این بازارها تحت‌تاثیر ارز با نوسانات زیادی مواجه شدند .در مورد چرایی تاثیرگذاری نرخ ارز بر بازارها از جمله خودرو، کارشناسان یک نظر مشترک دارند. کارشناسان معتقدند که تورم انتظاری منجر به تاثیرگذاری نرخ ارز بر بازاری همچون خودرو شده است. در دو سال ونیم گذشته به واسطه هر رخداد سیاسی، در ابتدا نرخ ارز صعودی می‌شد. در بازاری همچون خودرو، مشتریان با این تفکر که ممکن است در آینده خودرو را گران تر بخرند در هر شرایطی وارد بازار می‌شدند و اقدام به خرید می‌کردند. در این بین دلالان و واسطه‌گران که در دو سال و نیم گذشته حضوری فعالانه در بازار خودرو داشتند با استفاده از تورم انتظاری  ایجاد شده در بازار، اقدام به فروش خودروهای خود با قیمت‌های گزافی می‌کردند. اما سوالی که در ابتدای گزارش مطرح کردیم این بود که با توجه به چشم‌اندازی که در مذاکرات هسته‌ای به‌وجود آمده احتمال کاهش نرخ ارز و به‌دنبال آن قیمت خودرو وجود دارد؟

همان‌طور که گفته شد نرخ ارز اولین آیتم تاثیرپذیر از نتیجه مذاکرات هسته‌ای است. در حالی که مذاکرات در جریان است و هنوز نتیجه قطعی نمی‌توان برای آن متصور بود بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند چنانچه اخبار مثبتی از روند مذاکرات به‌صورت رسمی منتشر شود به سرعت روی نرخ ارز تاثیر خود را می‌گذارد و نمودار نرخ ارز را در مسیر کاهشی قرار می‌دهد.با توجه به این مساله که طی دوران تحریم نرخ ارز به‌عنوان بازیگر اصلی در بازار خودرو مطرح و به نوعی تبدیل به کلید واژه فعالان بازار شده بود؛  بنابراین می‌توان گفت که از این پس نیز شرایط بازار تابع نرخ ارز است. به این معنا  که چنانچه در اثر نتیجه بخش بودن مذاکرات وین نرخ ارز در مسیر کاهشی قرار بگیرد بی‌شک نمودار قیمت خودرو نیز در بازار روند نزولی به خود خواهد گرفت.

با توجه به تاثیر نوسانات بازار ارز روی «خودرو» می‌توان گفت که نرخ ارز به دو صورت مستقیم و غیر‌مستقیم روی این بخش اثر می‌گذارد.

تاثیر مستقیم نرخ ارز روی بخش تولید است. چون در حال حاضر آن بخش از مواد اولیه که توسط زنجیره تامین خودروسازان از منابع  تامین داخلی خریداری می‌شوند با توجه به نرخ‌های جهانی که متاثر از نرخ ارز است محاسبه و در اختیار خودروسازان قرار می‌گیرد. در مورد مواد اولیه و قطعات نیمه ساخته که از مسیر واردات تامین می‌شوند نیز وضع به همین صورت است و نوسانات نرخ ارز روی آن تاثیر مستقیم می‌گذارد. البته وضعیت بازار خودرو تا حدودی متفاوت از وضعیت صنعت است.

قیمت‌ها در بازار خودرو به‌صورت مستقیم از نرخ ارز تاثیر نمی‌پذیرند، اما در شرایط تکانه‌های شدید اقتصادی فعالان بازار برای اینکه ارزش دارایی خود را حفظ کنند همواره نیم نگاهی به نوسانات نرخ ارز دارند بنابراین می‌توان گفت نرخ خودرو به‌صورت غیر‌مستقیم از وضعیت ارز در بازار تاثیر می‌پذیرد. درست است که نرخ ارز به‌صورت مستقیم روی قیمت خودرو در مبدا تاثیرگذار است، اما به‌دلیل استفاده از مکانیزم قیمت‌گذاری دستوری برای تعیین قیمت محصولات تولیدی شرکت‌های خودروساز تا حدودی تاثیر نرخ ارز روی قیمت خودرو در مبدا از بین رفته است. اما این مساله در بازار خودرو متفاوت است. قیمت‌ها در بازار خودرو در دوران ثبات اقتصادی بیش از همه تحت‌تاثیر میزان عرضه شرکت‌های خودروساز قرار داشت و فعالان بازار قیمت‌های خود را بر اساس وضعیت عرضه تنظیم می‌کردند.

اما در دوران نوسانات شدید اقتصادی  نرخ ارز جایگزین عرضه شده و به نوعی تبدیل به چراغ قیمت‌گذاری بازار شده است به‌طوری‌که فعالان بازار پیش از اعلام قیمت‌ها همواره نوسانات نرخ ارز را مورد توجه قرار داده و بر اساس آن قیمت خودرو را تعیین کنند. بنابراین به واسطه قیمت‌گذاری دستوری و به‌دنبال آن گسترش دلالی و واسطه‌گری در بازار، نرخ ارز بازیگردان اصلی خودرو شده است. به‌طوری‌که با افزایش نرخ ارز، حباب بازار خودرو بزرگ‌تر می‌شود و با کاهش آن نیز حباب قیمتی خودرو مسیر تخلیه را در پیش می‌گیرد.به اعتقاد بسیاری از کارشناسان با قیمت‌گذاری خودرو بر اساس مکانیزم بازار، که منجر به حذف واسطه‌گران می‌شود، حباب بازار نیز تخلیه و نرخ ارز نیز دیگر بازیگردان خودرو نخواهد بود؛ بنابراین در پاسخ به سوالی که در ابتدای گزارش مطرح کردیم مبنی بر اینکه با توجه به توافق هسته‌ای آیا احتمال کاهش نرخ ارز و قیمت خودرو وجود دارد باید گفت که اگر زمینه حذف واسطه‌گران از بازار خودرو فراهم شود، حباب بازار نیز تخلیه و زمینه کاهش قیمت‌ها ایجاد خواهد شد.

سایه ارز بر خودرو

نرخ ارز در هر دوسوی عرضه و تقاضا برای خودرو نقش پررنگی دارد. این بدان معناست که نرخ ارز هم در وضعیت تولید شرکت‌های خودروساز و هم در وضعیت بازار خودرو به نوعی تبدیل به بازیگر اصلی می‌شود.آنچه مشخص است نرخ ارز به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم روی خودرو اثر می‌گذارد.تاثیر مستقیم نرخ ارز در طرف عرضه و تاثیر غیر مستقیم آن در بازار خودرو است.در حال حاضر شاهد هستیم که زنجیره تولید شرکت‌های خودروساز از دو منبع تامین داخلی و خارجی نسبت به خرید مواد اولیه و قطعات مورد نیاز خودروسازان اقدام می‌کنند هر دو مسیر به نوعی با نرخ ارز گره خورده اند.فعالان زنجیره تامین برای خرید مواد اولیه داخلی همچون فولاد ریال پرداخت می‌کنند اما از آنجا که قیمت‌های این مواد اولیه بر اساس قیمت‌های جهانی تعیین می‌شود بنابراین مشاهده می‌شود که نوسانات نرخ ارز روی قیمت تمام شده آنها تاثیر مستقیم دارد. مواد اولیه و قطعات مورد نیازی نیز که از مسیر واردات تامین می‌شود به این دلیل که برای خریداری آنها نیاز به پرداخت ارز است مانند مواد اولیه داخلی از نرخ ارز تاثیر می‌پذیرد.

با این حال شاهد هستیم که نوسانات نرخ ارز آن طور که باید و شاید روی قیمت خودروها در مبدا اثرگذار نیست. در حالی که نرخ ارز روند صعودی به خود می‌گیرد مشاهده می‌کنیم که همچنان خودروسازان محصولات خود را بدون تغییر قیمت و یا با افزایش کمی عرضه می‌کنند. ریشه این مساله را باید در وجود نهادی به نام شورای رقابت و همچنین مکانیزم قیمت‌گذاری دستوری جست‌و‌جو کرد. در واقع شورای رقابت همانند ضربه گیرعمل کرده و اجازه نمی‌دهد تا قیمت خودرو در کارخانه هم‌پای نوسانات نرخ ارز تغییر کند.اما در بازار خودرو وضعیت به گونه ای دیگر است. در بازار خودرو شاهد هستیم که نوسانات نرخ ارز به سرعت روی قیمت خودرو در بازار تاثیر می‌گذارد. اما باید توجه داشته باشیم که نرخ ارز به صورت غیر مستقیم روی قیمت خودرو در بازار اثرگذار است.

آنچه باعث می‌شود تا قیمت خودرو در بازار روند افزایشی به خود بگیرد انتظارات تورمی است که در اقتصاد کشور شکل گرفته و باعث می‌شود تا سرمایه‌های سرگردان بر هر یک از بازار‌های عمومی کشور مانند بازار خودرو سرک بکشد. در واقع شکل گیری انتظارات تورم و هجوم سرمایه‌های سرگردان اولین اثر خود را روی بازار ارز می‌گذارد و باعث صعودی شدن نرخ ارز می‌شود. صعودی شدن نرخ ارز با فاصله به سایر بازارهای کشور از جمله بازار خودرو نیز سرایت می‌کند و شاهد هستیم که فعالان بازار همواره پیش از اعلام قیمت‌ها به نوسانات نرخ ارز به عنوان قطب‌نمای قیمت خودرو نگاه می‌کنند.

اما این نکته فقط در شرایط ناپایدار اقتصادی و تلاطم در شاخص‌های کلان اقتصادی اتفاق می‌افتد. در زمانی که شاخص‌های کلان اقتصادی به نوعی پایدار هستند وضعیت عرضه خودرو توسط شرکت‌های خودروساز تبدیل به قطب نمای بازار خودرو می‌شود.   

تاثیرپذیری بازار از نرخ ارز

همانطور که گفته شد نوسانات نرخ ارز در دوران تحریم از سوی فعالان بازار به‌عنوان شاخص اثرگذار روی قیمت خودرو خوانده می‌شود، با این حال برخی معتقدند افزایش قیمت خودرو بیش از آنکه از نرخ ارز تاثیر بپذیرد از فعالیت دلالان  تاثیر می‌پذیرد.

در این ارتباط محمد ارباب افضلی اقتصاددان در گفت‌و‌گو با «دنیای‌اقتصاد» با اشاره به نوسانات شدید اقتصادی در کشور عنوان می‌کند که این نوسانات باعث شده شاخص‌های کلان اقتصادی از وضعیت پایدار برخوردار نباشند. ارباب افضلی معتقد است ناپایداری شاخص‌های اقتصادی خود را در شرکت‌های خودروساز و در بازار خودرو نشان می‌دهد.از نظر این اقتصاددان نوسانات اقتصادی باعث می‌شود که چالش‌های سمت عرضه بیشتر شود و همین اتفاق روند تولید خودرو را با کاهش همراه می‌کند.وی در ارتباط با تاثیر نوسانات اقتصادی بر سمت تقاضا می‌گوید در شرایطی که شاهد افت عرضه هستیم مشاهده می‌شود که تقاضا در بازارهای گوناگون از جمله بازار خودرو روند صعودی به خود می‌گیرد.

این اقتصاددان معتقد است یکی از شاخص‌های کلان اقتصادی نرخ ارز است و افزایش نرخ ارز سبب می‌شود شاهد افت ارزش پول ملی باشیم.

او ادامه می‌دهد افت ارزش پول باعث خواهد شد کالاهایی مانند خودرو که پیش تر ماهیت مصرفی داشته‌اند تغییر ماهیت داده و ماهیت سرمایه‌ای به خود بگیرند و همین اتفاق منجر به هجوم تقاضا می‌شود.ارباب افضلی تاکید می‌کند هجوم تقاضا و کاهش عرضه منجر به شکاف عمیقی میان دو سمت عرضه و تقاضا می‌شود و در همین شرایط است که محیط برای فعالیت دلالی مساعد شده و شاهد هستیم که قیمت‌ها گاه به‌صورت لحظه‌ای در اثر فعالیت دلالان تغییر می‌کند. به نظر ارباب افضلی، دلالان، علت نوسانی شدن بازار خودرو نیستند بلکه آنها معلول شرایط حاکم بر اقتصاد کشور و نوسانی شدن شاخص‌های کلان اقتصادی محسوب می‌شوند.

این اقتصاددان در ارتباط با وضعیت قیمت خودرو در بازار در صورت مثبت شدن نتایج مذاکرات و افت نرخ ارز می‌گوید چنانچه نرخ ارز در اثر مذاکرات کاهش پیدا کند این اتفاق باعث می‌شود علاوه‌بر جسارت مدیران خودروساز در افزایش تولید، از هجوم تقاضا هم کاسته شود و این دو اتفاق می‌تواند شیب قیمت‌ها را تا رسیدن به یک نقطه تعادلی در مسیر کاهشی قرار دهد.حسن کریمی‌سنجری کارشناس خودرو نیز به خبرنگار ما می‌گوید نرخ ارز در وضعیت عرضه بسیار اثرگذار است و نوسانی شدن آن با توجه به ارزبری تولید خودرو در کشور می‌تواند معادلات سمت عرضه را تحت تاثیر خود قرار دهد. این کارشناس خودرو ادامه می‌دهد: بنابراین زمانی که نرخ ارز روند صعودی به خود می‌گیرد با یک فاصله زمانی شاهد هستیم که این رشد نرخ روی قیمت تمام شده خودرو اثر می‌گذارد.

به اعتقاد او اما بازار خودرو سریع‌تر از شرکت‌های خودروساز به افزایش نرخ ارز واکنش نشان می‌دهد و شاهد صعودی شدن قیمت خودرو در بازار خواهیم بود.این کارشناس خودرو می‌گوید دلالان در وضعیت نوسانات اقتصادی بیش از پیش فعال می‌شوند و همین مساله سبب تشدید التهاب در بازار خودرو می‌شود. کریمی‌سنجری فعالیت دلالی در بازار خودرو را ناشی از بر هم خوردن مکانیزم عرضه و تقاضا می‌داند و می‌گوید: هنگامی که شاهد هجوم تقاضا و افت عرضه هستیم دلالان وارد بازار شده و همین اتفاق موجب تشدید وضعیت نوسانی می‌شود. این کارشناس خودرو معتقد است قیمت‌ها در بازارهای گوناگون از جمله بازار خودرو به راحتی بالا می‌روند اما کاهشی شدن نمودار قیمتی در هر بازاری به‌راحتی اتفاق نمی‌افتد.

منبع:دنیای اقتصاد