یه مسجد خاص برای عاشقان رنگ صورتی؛ مسجدی با معماری شگفت انگیز در شیراز شهر شعر

شایانیوز- در میان هزاران جلوه تاریخی و فرهنگی ایران به خصوص در شهر شعر و ادب و هنر، شیراز، مسجد نصیرالملک همچون نگینی می‌درخشد و خودنمایی میکند؛ بنایی که نه‌ تنها یکی از زیباترین آثار معماری قاجار به شمار می‌رود، بلکه به نمادی از پیوند میان ایمان، هنر و زیبایی‌شناسی در تم فرهنگ ایرانی بدل شده است. این مسجد که در محله قدیمی گود عربها، در جنوب شرقی شاه‌چراغ، واقع شده، به ‌دستور میرزا حسن‌علی‌خان نصیرالملک، از رجال نامدار و نیکوکار عصر قاجار، در سال ۱۲۹۳ هجری قمری احداث شد و فرآیند ساخت آن تا سال ۱۳۰۵ هجری قمری به طول انجامید. طراحی آن را محمدحسن معمار شیرازی، از معماران برجسته شیراز، بر عهده داشت؛ هنرمندی که در خلق هماهنگی میان ساختار، رنگ و نور چیره ‌دست بود.

مسجد نصیرالملک در نگاه نخست شاید تنها یک بنای مذهبی به نظر برسد، اما در عمق خود تبلور روح ایرانی و ذوق شاعرانه مردمی است که حتی در نیایش، زیبایی را به مرتبه‌ای قدسی می‌رسانند. ورودی آن با کاشی‌کاری‌های منقوش به گل و بوته‌های اسلیمی و آیاتی از قرآن، بازدیدکننده را به دنیایی از رنگ و معنا دعوت می‌کند؛ جایی که نور از پنجره‌های رنگی شبستان شرقی می‌تابد و هزاران تکه رنگ را چون نقش قالی بر زمین و دیوار می‌پراکند. این بازی رنگ و نور، که هر صبح با طلوع آفتاب آغاز می‌شود، جلوه‌ای از معنویت بصری است که کمتر در معماری اسلامی نمونه‌ای مشابه دارد.

در مسجد نصیرالملک، رنگ صرفاً برای تزیین به کار نرفته، بلکه حامل معنا و احساس است. کاشی‌های صورتی، فیروزه‌ای، لاجوردی و طلایی نه ‌تنها جلوه‌ای بصری پدید می‌آورند، بلکه نشانگر تلاش هنرمند ایرانی برای تلفیق ایمان با زیبایی و آرامش درونی‌اند. به همین دلیل، در میان گردشگران خارجی، این بنا با نام «مسجد صورتی» شناخته می‌شود.

از منظر معماری، این مسجد نمونه‌ای درخشان از تداوم سنت ایرانی در قالبی نو است. در حالی که بسیاری از بناهای مذهبی قاجار گرایش به سادگی و تکرار داشتند، نصیرالملک تلفیقی است از سنت صفوی، ذوق قاجاری و نوآوری در ترکیب نور و فضا. معمار آن با شناخت دقیق مسیر حرکت خورشید، شیشه‌های رنگی را طوری در دیوار شرقی جای داده که پرتو صبحگاهی به‌ صورت مستقیم و با شدت متغیر بر کف و ستون‌ها بتابد و فضایی رویایی و زنده از رنگ و نور پدید آورد. این نوع استفاده از نور، که در هیچ مسجد دیگری در ایران به چنین حدی از کمال نرسیده، نشانگر درک عمیق معمار از پیوند میان زمان، طبیعت و ایمان است.

ساختار مسجد بر پایه الگوی سنتی مساجد ایرانی است؛ با صحن مرکزی، دو ایوان بزرگ در شمال و جنوب، و دو شبستان در شرق و غرب. اما برخلاف بسیاری از مساجد قاجاری که ساده‌تر ساخته می‌شدند، نصیرالملک سرشار از جزئیات تزئینی و رنگی است.

کاشی‌کاری‌ها در این بنا از شاهکارهای هنر قاجار به‌ شمار می‌آیند. استادکاران با استفاده از رنگ‌های صورتی، نیلی، لاجوردی و زرد طلایی، نقوشی از گل سرخ، پیچک، سرو و شمسه را بر دیوارها و ایوان‌ها نقش کرده‌اند.

اما آنچه نصیرالملک را از سایر مساجد متمایز می‌کند، شبستان شرقی آن است که قلب مسجد محسوب می‌شود. با دوازده ستون سنگی مارپیچ و طاق‌هایی که با نقش‌های هندسی پوشیده شده است. ستون‌ها از سنگ مرمر یکپارچه تراشیده شده‌اند و هرکدام بیش از سه متر ارتفاع دارند. سقف گچ‌بری‌ شده شبستان، با نقش‌های اسلیمی و گل‌های ظریف، یادآور طرح‌های قالی‌های دست‌باف شیراز است. گویی فضا خود قالی‌ای از نور و سنگ است.

در کنار شکوه بصری، جنبه فرهنگی و اجتماعی مسجد نیز قابل توجه است. نصیرالملک نه فقط مکانی برای عبادت، بلکه فضایی برای تداوم فرهنگ بومی و آیینی شیراز بوده است. تا نیم قرن پیش، مردم محله در این مسجد مراسم مذهبی، آیین‌های جمعی و آموزش قرآن را برگزار می‌کردند. اکنون نیز با وجود آنکه بیشتر به یک مقصد گردشگری جهانی بدل شده، هنوز روح نیایش در فضای آن جاری است؛ گویی رنگ و نور در هر لحظه یادآور حضور امر متعالی‌اند.

مسجد نصیرالملک در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و در دهه‌های اخیر به یکی از محبوب‌ترین سوژه‌ها برای عکاسان، هنرمندان و مستندسازان سراسر جهان تبدیل شده است. در بسیاری از مجلات معتبر معماری و گردشگری از جمله Architectural Digest، National Geographic و BBC Travel از آن به‌ عنوان یکی از ده مسجد زیبا و منحصر به ‌فرد جهان یاد شده است.

امروز، در جهانی که سرعت و شتاب زندگی مجال تأمل را ربوده، مسجد نصیرالملک به مثابه پناهگاهی از جنس آرامش باقی مانده است؛ مکانی که در آن نور، رنگ و سنگ به گفتگویی شاعرانه با روح انسان می‌پردازند. بازتاب پرتوهای خورشید بر شیشه‌های رنگی، تنها تصویری از زیبایی نیست، بلکه نمادی است از حضور خداوند در جزئی‌ترین ذرات عالم؛ نوری که نه‌ فقط فضا را روشن می‌کند، بلکه جان را نیز در خود غرق می‌سازد.