چرا 80 درصد معتادان، پس از ترک دوباره معتاد می‌شوند؟

سالانه میلیاردها تومان برای مبارزه با موادمخدر هزینه می‌شود اما...

مصطفی عبدالهی- میلیاردها تومان هزینه می‌شود که معتادان از چنگال اعتیاد رهایی یابند و به زندگی بازگردند اما باید این اعتبارات را دودشده بدانیم، وقتی که می‌شنویم: «بیش از 80 درصد معتادان، پس از ترک دوباره معتاد می‌شوند!».

80 تا 95 درصد!

درباره میزان بازگشت به اعتیاد معتادان پس از ترک ، آمارهای مختلفی وجود دارد. تازه‌ترین اظهارنظر دراین‌باره، صحبت‌های روز گذشته سردار «اسکندر مومنی» دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر است که گفت: «متاسفانه مانایی و پایداری در درمان پایین است و بیش از ۸۰ درصد معتادانی که درمان می‌شوند، دوباره به چرخه اعتیاد برمی‌گردند». آمار بالاتر این آسیب را هم «انوشیران محسنی‌بندپی» رئیس‌وقت سازمان بهزیستی کشور در سال 94 اعلام کرده و گفته بود: «حدود 90 درصد بهبودیافتگان در حالت خوش‌بینانه به چرخه مصرف بازگشته، در حالی‌که در هیچ‌کجای دنیا آمار به این شدت نیست». قبل از آن هم آمار دیگری به نقل از «فرید براتی‌سده» مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی اعلام شده بود که از بازگشت به اعتیاد 90 تا 95 درصد معتادان، پس از ترک حکایت داشت.

خروجی 28 پژوهش: عوامل محیطی مهم‌ترین علت بازگشت به اعتیاد است

بررسی نتایج یک پژوهش در این زمینه هم قابل‌توجه است. این پژوهش که به بررسی 28 پژوهش قبلی در کشور طی 8 سال پرداخته است، نشان می‌دهد در بازگشت به اعتیاد معتادان، عوامل محیطی تاثیر بیشتری نسبت به عوامل فردی دارد. مهم‌ترین نتایج این پژوهش به این شرح است:

* مجموعه‌ای از عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی باعث روی آوردن مجدد به اعتیاد می‌شود.

* در بین عوامل فردی، مهم‌ترین علت «وسوسه» است و در بین عوامل محیطی، گزینه «توانایی تهیه مواد» یکی از علت‌های اصلی بازگشت به اعتیاد است.

* فضای خانواده، محیط کار، شیوه زندگی و همچنین پیوستن فرد به گروه دوستان سابق، در مصرف مجدد مواد موثر است.

* بیشترین ریزش درمان در شش‌ماه اول بوده است و بیش از 60 درصد افراد در این مدت دچار بازگشت به اعتیاد شده‌اند.

* عدم حمایت اجتماعی که منشأ آن خانواده، دوستان و جامعه است، باعث کاهش مقاومت فرد در مقابل استرس‌های محیطی و مصرف دوباره مواد می‌شود.

پیشنهادهای پژوهش

در این پژوهش پیشنهادهایی هم برای حل این مشکل ارائه شده است:

*تقویت فعالیت‌های پیشگیری از اعتیاد، به دلیل احتمال بالای بازگشت پس از ترک

* ایجاد مراکز مشاوره با حضور مددکاران اجتماعی به‌خصوص در شش‌ماه اول ترک اعتیاد

* ارائه خدمات مشاوره به همه اعضای خانواده بیمار برای آشناکردن آن‌ها با فرایند درمان و کاهش سطح مشاجرات و تنش‌های خانوادگی

* ایجاد احساس حمایت

* جلوگیری از تردد فرد در حال ترک، در محل‌های سابق مصـرف موادمخدر و معاشرت با دوستان معتاد

* نظارت دقیق‌تر نیروی انتظامی و اهالی محل بر اماکن توزیع موادمخدر

* مهاجرت به شـهر دیگر در صورت امکان

* تغییر نگرش جامعه نسبت به معتادان ترک‌کرده

نتایج 40 تجربه نظری و میدانی

دکتر «مجید ابهری»  آسیب‌شناس و متخصص علوم رفتاری در گفت‌وگو با خراسان، چرایی این «بازگشت سیاه» را تشریح می‌کند. دلایلی که به گفته او، نتیجه 40 سال تجربه نظری و میدانی است. او می‌گوید: «بازگشت به اعتیاد یکی از مشکلات اساسی در زمینه مقابله با اعتیاد و از موانع مهم در پیشگیری در کشور است». وی می‌افزاید: «اولین دلیل بازگشت به اعتیاد، ناکافی‌بودن دوره درمان و سم‌زدایی و رهایی فیزیکی از اعتیاد است. این دوره‌ها بسیار کوتاه است، ضمن آن‌که در طول دوره به هیچ‌وجه به موضوع مهم روان‌درمانی توجه نمی‌شود». ابهری تصریح می‌کند: «دلیل مهم دیگر، مشکلاتی مانند بیکاری، غفلت از کنترل بعد از ترک و همچنین فقدان حمایت جامعه و خانواده است که منجر به اعتیاد مجدد می‌شود».

اقدامات سلیقه‌ای 22 سازمان و نهاد

نکته تلخی که دکتر ابهری به آن اشاره می‌کند این است که: «22 سازمان و نهاد در کشور در حوزه پیشگیری از اعتیاد و مبارزه با آن فعالیت می‌کنند، این سازمان‌ها و نهادها با وجود آن‌که میلیاردها تومان بودجه صرف می‌کنند، کارنامه قابل‌قبولی ندارند و اعتبارات‌شان هدر رفته است. یکی از علت‌های اصلی‌اش هم این است که به دلیل تعدد این سازمان‌ها، سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری‌ها متعدد است و هر کدام طبق سلیقه خودشان عمل می‌کنند».

امکان کاهش بازگشت، از 90 درصد به 5 درصد

دکتر ابهری یک وعده امیدبخش هم می‌دهد که البته تحقق آن نیازمند تعامل همه‌جانبه سازمان‌ها و نهادهای متولی است: «اگر روان‌درمانی و مراقبت‌های بعد از خروج به طور کافی صورت بگیرد و در کنار آن برای معتادانی که ترک می‌کنند، اشتغال‌زایی و کارآفرینی شود، قطعا قول می‌دهم میزان این بازگشت به 5 درصد کاهش خواهد یافت».

درمانی که نباید رها شود

دکتر «فرید براتی سده» مدیر کل دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی هم در گفت و گو   با خراسان می گوید: «دلیل مهم این بازگشت ها به اعتیاد، ماهیت مزمن این بیماری است، همان طور که اگر یک بیمار دیابتی مصرف دارویش را قطع کند با اوج گیری بیماری مواجه می شود، یک معتاد هم همین شرایط را دارد». وی تصریح می کند: «باید درمان معتادان کامل، مداوم و منطبق با ویژگی های شخصیتی اجتماعی هر معتاد باشد و حداقل یک سال به طول بینجامد. علاوه بر آن باید بتوانیم خانواده و جامعه را در روند درمان و پذیرش آن ها پس از ترک مشارکت دهیم و برای اشتغال آن ها هم برنامه داشته باشیم». وی 

می گوید: «خوشبختانه با نظارت سازمان بهزیستی، این رویکرد در مراکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد مورد توجه قرار گرفته است  تا در کنار درمان، برای آموزش، حمایت و اشتغال آن ها هم برنامه ریزی شود و معتاد پس از ترک رها نشود».

منبع: روزنامه خراسان