واشنگتن میزبان آسیای مرکزی؛ پشت پرده دیدار ترامپ با رهبران

در جریان اقدامی غیر معمول و فارغ از هیاهو، دونالد ترامپ هفته گذشته در حوزه سیاست خارجی ابتکار عمل به خرج داد و روسای جمهور پنج کشور آسیای مرکزی را در واشنگتن گرد هم آورد تا دهمین سالگرد اجلاس C5+1، نشست سالانه ایالات متحده و کشورهای آسیای مرکزی، را جشن بگیرد. 

به گزارش «شایانیوز» به نقل از تجارت نیوز؛ این گروه تقریباً همیشه در ماه سپتامبر در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سطح وزیران امور خارجه در شهر نیویورک دیدار دارند و تنها یک بار در سطح ریاست‌جمهوری ملاقات کرده و هرگز در واشنگتن نبودند.

چرایی چرخش آمریکا به قلب آسیا

ترامپ از همتایانش در آسیای مرکزی دعوت کرد زیرا دولت او، همان‌طور که کریستوفر لاندو، معاون وزیر امور خارجه، در ماه اکتبر در مراسم موسسه سیاست جهانی اعلام کرد، به دنبال فرصت‌هایی در مناطقی است که پیشتر آمریکا به آن‌ها توجه‌ای ویژه نداشته است. با توجه به این موضوع، ترامپ در ماه سپتامبر با شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان، در نیویورک دیدار و لاندو و سرجیو گور، سفیر ایالات متحده در هند و فرستاده ویژه برای آسیای مرکزی و جنوبی، را در اواخر اکتبر به قزاقستان و ازبکستان اعزام کرد. همه اینها برای بررسی فرصت‌ها در آسیای مرکزی است، زیرا همان‌طور که پاول کاپور، معاون وزیر امور خارجه در امور آسیای جنوبی و مرکزی، گفت: «تحت رهبری ترامپ و مارک روبیو، ایالات متحده در حال ارتقای مشارکت با C5+1 به عنوان یک اولویت است؛ اولویتی استراتژیک و اقتصادی».

راهی برای دور زدن چین

بیشتر تفسیرها در مورد ابتکار عمل ترامپ بر امکانات اقتصادی ایالات متحده در آسیای مرکزی متمرکز است. از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی و استقلال این کشورها، آمریکا در مسیر توسعه منابع عظیم هیدروکربنی این منطقه فعال بوده است. شورون در اکتشاف و استخراج نفت در قزاقستان پیشگام بود و همزمان ایالات متحده سیاست خطوط لوله چندگانه را برای رساندن نفت و گاز آسیای مرکزی محصور در خشکی به بازارهای جهانی اجرایی کرد.

هیدروکربن‌ها همچنان برای ایالات متحده جذاب هستند، اما به همان اندازه و احتمالا مهم‌تر. با این همه باید مقوله عناصر خاکی کمیاب و مواد معدنی حیاتی آسیای مرکزی را نیز لحاظ کرد. ایالات متحده دهه‌ها به چین فرصت داده تا رهبری استخراج و فرآوری مواد معدنی به ویژه عناصر خاکی کمیاب قلب آسیا را عهده‌دار باشد. کنترل موثر چین بر زنجیره تامین مواد معدنی کمیاب، در حالی که دولت ترامپ به دنبال دستیابی به رابطه‌ای تجاری و در عین حال عادلانه است، به پکن برتری داده است.

حال ترامپ با انرژی به این چالش پرداخته و آسیای مرکزی، به ویژه قزاقستان، سرشار از مواد معدنی کمیاب را به محلی برای میدانداری‌اش تبدیل کرده است. گفته می‌شود ۲۸ نوع مواد معدنی کمیاب در این منطقه وجود دارد و طبق گزارش‌ها، قزاقستان حداقل چندین تن از این ذخایر خاکی کمیاب را شناسایی کرده است.

راهی برای خشنودی سرمایه‌گذارها

ترامپ به واسطه تعاملات مختلف با سراسر جهان، به راحتی توانسته کسب‌و‌کارهای آمریکایی را به خود جذب کند، این واقعیت در دیدارش با رهبران کشورهای آسیای مرکزی برجسته بود. وزارت امور خارجه ریاست کنفرانس تجاری C5+1 در مرکز کندی را بر عهده داشت، جایی که توافقات مربوط به پروژه‌ها بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار بود و طبق گفته وزارت بازرگانی، معاملات احتمالی احتمالا به چندین برابر بالاتر از این مقدار رسیده است. با توجه به اهمیت روزافزون مواد معدنی حیاتی و کمیاب، آنچه برجسته شد توافقی بود که توسط Cove Capital برای خصوصی‌سازی شرکت تنگستن در قزاقستان امضا شد. با این حال، طیف وسیعی از توافقات شامل هوش مصنوعی و فروش تراکتورهای جان دیر و هواپیماهای بوئینگ به چندین کشور آسیای مرکزی نیز منعقد گشت.

وقتی نقش ژئوپلتیک برجسته می‌شود

در حالی که تمرکز اجلاس C5+1 عمدتا بر فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری بود، عنصر ژئواکونومیک نیز ناگزیر در کانون توجه قرار گرفت. شرکت‌کنندگان در اجلاس، توسعه مسیر تجاری ترانس خزر را تایید کردند، ابتکاری که سال‌هاست توسط کشورهای آسیای مرکزی از آن به عنوان شاهراهی برای دسترسی به بازارهای اروپا استفاده می‌کنند.

8 آگوست، ترامپ روسای جمهور ارمنستان و آذربایجان را برای تقویت و تثبیت تلاش‌هایشان برای دستیابی به صلح گرد هم آورد. یکی از مشارکت‌های کلیدی در این بازه زمانی کاخ سفید، فراهم کردن شرایط برای توافق بین دو کشور در مورد کریدور حمل و نقل زنگزور بود؛ کریدوری که از طریق ارمنستان به منطقه محصور نخجوان آذربایجان و سپس ترکیه – می‌رسد. همان‌طور که در بیانیه مشترک پس از اجلاس آمده، مسیر تجاری خزر به TRIPP متصل خواهد شد «تا جابجایی محموله، اطلاعات و انرژی را به نفع کشورهای C5+1 و جهان تضمین کند.»

ایجاد این کریدور حمل و نقل، به مرور زمان، تسلط اقتصادی روسیه و چین بر آسیای مرکزی را کاهش خواهد داد. همچنین تلاش‌های جداگانه و موفق ترکیه و ایالات متحده برای کاهش نقش مسکو به عنوان هژمون در قفقاز جنوبی را برجسته می‌سازد. ترکیه با حمایت از آذربایجان در جنگ 2020 و ترویج تلاش‌های صلح بین باکو و ایروان نظر مثبت ترامپ را به دست آورده است. از همین‌رو یالات متحده و ترکیه، اگر نه همزمان، با پایان دادن به نقش مسکو به عنوان «صلح‌بان» که باعث افزایش تنش می‌شد، موافقت کردند، در حالی که سعی در مهار خصومت‌ها بین ارمنستان و آذربایجان داشته و دارند.

فارغ از این‌ها باید گفت کریدورهای ترانس خزر و TRIPP قرار است روابط بین آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی را تقویت کنند. این مسیرها می‌تواند منجر به پیوستن آذربایجان به C5+1 شود، مفهومی که بی‌سروصدا مطرح شده و کشورهای آسیای مرکزی از آن حمایت خواهند کرد، اگرچه واشنگتن به این نکته خاص نپرداخته است.