صندوقچه اسرار خشتی؛ گنبد علویان مسجدی که مقبره شد

در میان بسیاری از بناهای تاریخی به موردی بر خوردیم که از حیث معماری و سرگذشتی که داشته، همواره مورد توجه قرار گرفته است.

لینک کوتاه کپی شد

شایانیوز- انسان در طول حیات خویش بر روی کره ی زمین همواره به دنبال راهی برای بهتر زیستن بوده است. این ویژگی به ویژه در آثار هنری و معماری که از دل تاریخ به یادگار مانده اند، بیش از همیشه جلوه گر بوده و جدای از اینکه تلفیقی از هنر و ذوق معماری هستند، بخشی از فرهنگ هر کشور را نیز به نمایش می گذارند. اما کسی چه می داند که هر نقاش هنگام چرخاندن قلم خود و خلق نگاره هایش در سقف و دیواره های یک عمارت، چه ذوقی در دل داشته و هر کارگر با خشت به خشتی که روی هم گذاشته، چه در سر می گذرانده است. پله ها و راهروها و دالان ها که یادگار انواع بیشمار معماری اند،از رفت و آمد خاص و عام مردم و دغدغه هایشان، چه خاطراتی را زنده کرده و در پس شیشه های مشبک رنگی، چه صبح هایی که نور خورشید زندگی به درون خانه ها پاشیده شده است.

آری ارزش هر بنای تاریخی به ساخت و پرداخت آن و نیز مردمانی که روزگارانی در آن زیست کرده اند بستگی دارد و یکی از این معماری های درخشان مربوط به گنبد علویان در همدان است. این بنا به اعتبار آنچه باستان شناسان از تحقیقاتشان بیان داشته اند، ساختمانی مغولی است که ظرافت ساخت و تزئینات کم نظیرش به اعتبار تاریخی آن افزوده است.

گنبد علویان بنایی که در دوره های مختلف کاربرد متفاوتی داشته

گنبد علویان که در ابتدا به عنوان مسجد احداث شد و اکنون با احداث سرداب به نوعی مقبره ی خاندان علویان نیز محسوب می شود. این مکان از زمان حیاتش تا کنون بارها و بارها مرمت شده اما همچنان چشم هر بیننده ای را محو عظمت و زیبایی خود به ویژه کچ بری ها و آجرکاری های ارزشمندش می کند که به لحاظ نوع، مربوط به سده های میانی دوره اسلامی می شوند.

از آنجایی که پیش تر نیز به آن اشاره کردیم، معماری هر دوران ریشه در فرهنگ و تاریخش دارد بنا براین می توان گنبد علویان را نیز از نظر ساخت، تا حدودی با بناهای هم عصرش مشترک دانست. تزئینات به کار گرفته شده در این نوع معماری، آنقدر رازآلود و غنی است که تنها تماشای آن، می تواند هر انسانی را برای دقایقی طولانی در شگفتی فرو ببرد.

اگر بخواهیم شرح حالی مختصر از شمایل ظاهری آن بدهیم، باید بگوییم این بنا در واقع به شکل مکعبی چهار ضلعی است که چند ستون شبیه به برج با ارتفاع حدودا پنج متر در چهار گوشه ی آن تعبیه شده است. هر یک از این برج ها دارای طاق نمای فرورفته ی مثلثی شکلی هستند که هشت متر ارتفاع آن ها بوده و از حیث مقطع، ستون ها را به صورت نیمه ی یک ستاره ی هشت پر در آورده اند. این خود زمینه ساز نمایی عجیب و در خور توجه است.

این بنا در چهارباغ علویان در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله شهر همدان قرار دارد

برجسته کاری ای آجری و پله های عجیب سرداب

البته تنها گچ بری های این بنا نیست که در زیبایی خارق العاده اند. بلکه برجسته کاری های آجری آن که طرح های تو در توی لوزی شکلی را پدید آورده نیز اثر فاخری از جنبه ی معماری آن دوران است. در انتهای هر برج نیز بقایایی از کتیبه های آجری و برجسته به خط کوفی دیده می شود که آیات نخستین سوره ی دهر را در خود جای داده است. همچنین معدود نورگیر های این بنا در مجاورت سقف و با ارتفاع زیاد، روشنایی را به درون آن دعوت می کند.

مرموز ترین و شاید عجیب ترین بخش گنبد علویان اما راه پله ای است که به شکلی غیر متعارف و عجیب درون محراب قرار گرفته و راه به سرداب دارد. این سرداب محل دفن دو تن از بزرگان خاندان علویان است و از 6 حجره و قبرهایی مکعب مستطیل تشکیل شده که به آجرهای لعاب دار فیروزه ای مزین شده اند. آری اینجاست که انسان برای لحظاتی در اعماق ذهن خود فرو رفته و سرانجام آن همه عظمت را به نظاره می نشیند. زیبایی مثال نزدنی عمارتی خاص که به خانه ابدی گذشتگان تبدیل شده و آیندگان را به عبرت از دنیای فانی فرا می خواند. مخاطبینی که از سرتاسر جهان به تماشای گچ بری های معروف و برجسته کاری های آجری بنایی می آیند که نمونه ی بارز یک معماری غنی از دوران خویش است.