رازهای مگو؛ مراسم جن گیری در قشم که مو به تنت سیخ میکنه!

شایانیوز- در جنوب ایران به ویژه هرمزگان، مراسم سنتی جن‌گیری وجود دارد به نام آیین زار. به اعتقاد مردم محلی، انسان‌ها توسط «بادها» که نیروهای نامرئی هستند، تسخیر می‌شوند. این بادها دارای شخصیت‌ هستند و هر یک نماینده یک نوع ناخوشی در افراد تلقی می‌شوند و موجب بیماری، افسردگی و روان‌پریشی در شخص تسخیرشده می‌شوند. آیین زار، روشی برای درمان این بیماران است؛ آیینی که هنوز هم در مناطقی از هرمزگان انجام می‌شود.

بادها همان اجنه

مردم بومی بر این باورند که بادهای ساحلی از مناطقی مانند سواحل شرقی آفریقا، سومالی، حبشه، عربستان، هندوستان و سایر مناطقی که در آن زمان عامل شیوع بیماری‌های مختلف بودند، می‌آیند. آن‌ها معتقدند بادها، جن‌ها و پری‌هایی هستند که برای تسخیر و بیمار کردن انسان‌ها می‌آیند. این بادهای شر، در ذهن آدمیان نفوذ کرده و آن‌ها را مَرکب خود می‌کنند. بنابراین مراسمی برگزار می‌کنند تا این بادهای شیطانی را از انسان‌ها دور  کنند. این فرهنگ به طور کامل مربوط به ایران نیست و در بسیاری از کشورهای باستانی دیگر هم باورهای مشابه وجود دارد. 

خصوصیات بادها

این بادها همانند انسان‌ها، مهربان یا بی‌رحم، بینا یا نابینا و کافر یا پاک هستند. می‌توان گفت اعتقاد به دوگانگی اساطیری خیر و شر و اعتقاد به خوبی و بدی، دو باد بد و خوب را شکل داده که در بادها و مراسم «زار» یا هر مراسم مشابه دیگری در ایران نمود عینی دارد.

این بادها مسری هستند. اگر شخص مبتلا یک نفر را بسیار دوست داشته باشد یا بسار از او متنفر باشد، می‌تواند بادش را به او انتقال بدهد یا از وی بگیرد.

ابتلا به هر یک از زارها با علایم بخصوصی شروع می‌شود. مثلاً باد «متوری» با حمله قلبی، «دینگومه» با سردرد و چشم‌درد، «بومریوم» با کمردرد، «دای کتو» با بی‌حرکتی و در خود فرورفتگی و «په‌په» با تب، سرفه، درد و بعد دعوا و دلخوری پیدا می‌شود.

بابازار و مامازار

«بابای زار» و «مامای زار» یا در گویش محلی «بابازار» و «مامازار»به شخصی گفته می‌شود که توانایی تشخیص نوع باد را دارد. او همچنین می‌تواند باد را از بدن شخص بیمار خارج کند. هر یک از این متخصصان فقط توانایی خروج یک نوع باد از بدن بیمار را دارند. یعنی هر باد، یک بابا و یک ماما دارد. بابا و ماما خود زمانی به این باد گرفتار شده‌اند. آنان اصول حرفه خود را به ارث می‌برند و همگی آن‌ها بدون استثنا سیاه هستند.

مراسم زارگیری 

ابتدا بدن بیمار را می‌شویند و سپس هفت روز  او را در حجاب و دور از چشم دیگران نگه می‌دارند. در این مدت، چشم هیچ زن، چه محرم و چه نامحرم نبایستی به روی او بیفتد و اگر زن باشد، او را از چشم مردان دور می‌کنند.

تمام شب‌هایی که بیمار در حجاب نگه داشته می‌شود، ماما یا بابا، معجون یا داروی ویژه را به تن وی می‌مالد. این دارو «گره‌کو» نامیده می‌شود که از 21 ماده درست می‌شود و مواد عمده‌اش عبارت‌اند از: ریحان، زعفران و ادویه‌های هندی. مواد را در گلاب خیس کرده و هر شب به تن بیمار می‌مالند و مقداری هم به او می‌خورانند.

پس از پایان دوره حجاب، صبح روز بعد، بدن بیمار را تمیز کرده و خاک مخصوصی را همراه «گره‌کو» به تن وی می‌مالند و پیش از انجام مراسم رسمی، باد زار را از بدن بیمار بیرون می‌کنند.

برای این کار بیمار را می‌خوابانند، انگشتان شست پاهایش را با موی بز به هم می‌بندند. مقداری سیفه (روغن ماهی) هم زیر بینی او کشیده و چند رشته موی بز آتش زده زیر بینی او می‌گیرند. سپس بابازار باد را تهدید می‌کند که از بدن وی خارج شود و ضربه‌هایی به تن بیمار می‌زند، باد با جیغ و داد و ناراحتی بسیار، مرکبش را رها کرده و فرار می‌کند. پس از فرار، این باد، تنها در سر بیمار می‌ماند و برای زیر کردن او، بساط بازی، نذر و قربانی لازم است.

مجلس بازی

ماما یا بابای زار، با دهل‌های ویژه خود در بالای مجلس قرار می‌گیرد و مراسم دهل‌زنی خاصی برپا می‌شود.

پیش از شروع مجلس، سفره‌ای پهن کرده‌اند که در آن همه چیز وجود دارد؛ از خوراک‌های گوناگون گرفته تا گیاهان معطر، گل‌ها و سبزه‌های جنوب، میوه کُنار، خرما، گوشت و خون قربانی که برای بیمار زار گرفته، سر سفره لازم است. قربانی یک بز است که در همان مجلس قربانی شده و خونش را درون تشتی، سر سفره می‌گذارند؛ زیرا معتقدند تا «باد» خون نخورد، به سخن نمی‌آید، پس بیمار باید خون بخورد. بابا یا ماما با تکان دادن خیزرانی که به دست دارد، مجلس بازی را می‌گشاید و به کوبیدن دهل و خواندن شعر و آواز می‌پردازد. حضار نیز همراهی می‌کنند.

شروع واکنش باد خبیث!

بازی ممکن است چند شبانه‌روز طول بکشد. پس از مدتی، بیمار زاری که همیشه کنار بابا یا ماما قرار دارد، آرام آرام تکان می‌خورد؛ گویی باد در بدنش به حرکت درآمده است! نخست شروع به لرزیدن کرده و اندک اندک تکان‌ها زیادتر شده و به تمامی بدن سرایت می‌کند. در انتها سر بیمار پایین آمده و ضمن تکان‌های شدید، از ظرف درون سفره، مقداری خون می‌خورد.

با نواختن موسیقی ویژه، زار به حرف می‌آید و تنها بابا یا ماما، با زار گفت‌وگو می‌کند و از او می‌پرسد که اهل کجاست و چه نام دارد، برای چه این مرد یا زن بدبخت را اسیر کرده است؟ زار نیز از زبان بیمار پاسخ می‌دهد.

پس از این مراحل، بیمار از حال نخست رهایی یافته، ولی برای همیشه همان باد، در سرش بر جای می‌ماند.

زمان و مکان این جن گیری افسانه‌ای

«زارگیری» در جزیره کیش،  پس از ماه‌های محرم و صفر انجام می‌شود، یعنی سالی سه روز، از صبح یکشنبه الی عصر سه‌شنبه پس از ماه صفر، در شب‌ها انجام می‌شود. 

رکن اصلی این مراسم آیینی که هنوز با تفاوت‌هایی در همه مناطق سواحلی جنوب ایران رواج دارد؛ آوازهایی است با ترکیبی دلپذیر و زیبا از نغمه‌های بومی آفریقاییان (به ویژه آواز بومیان تانزانیا) و عربی و بلوچی.