شوک دقیقه 90 روسیه به مذاکرات وین؛ تنها بازیگر خوشحال از گروکشی کرملین

درخواست روسیه برای دریافت تضمین از آمریکا نسبت به حفظ امکان هرگونه تعامل با ایران علیرغم تحریم‌های سنگین ایالات متحده علیه مسکو به دلیل حمله به اوکراین، از سوی اغلب تحلیلگران رسانه‌ای به عنوان یک «مانع‌تراشی»، «تله» و یا حتی «گروکشی» کرملین توصیف شده است.

به گزارش اکوایران، اقدام لحظه آخری روسیه در مذاکرات وین که به شکل غیرمنتظره‌ای خواستار تضمین‌هایی شده است که بر اساس آن تحریم‌های ایالات متحده علیه این کشور، به همکاری مسکو با تهران آسیب نزند، یادآور روایتی است که محمدجواد ظریف، وزیر خارجه سابق کشور از اخلال‌افکنی سرگئی لاوروف در روز پایانی مذاکراتی که به توافق برجام انجامید، بود. روسیه همانند سال ۲۰۱۵ در لحظات آخر به عنوان مانعی در مسیر حصول توافق میان ایران و قدرت‌های جهانی ظاهر شده است؛ اینبار در شرایطی متفاوت، و احتمالاً با انگیزه‌ها و اهداف متفاوت.

رسانه‌های بین‌المللی و تحلیلگران به واکاوی این اقدام روسیه در حساس‌ترین روزهای مذاکرات احیای برجام و در میانه تنش شدید با مسکو و غرب پرداخته‌اند و اغلب به دیده تردید و بدبینی نسبت به اهداف و انگیزه‌های کرملین نگریسته‌اند.

گاردین| توافق هسته ای گروگان گرفته شد

پاتریک وینتور، سردبیر دیپلماتیک گاردین در مطلبی با عنوان «مذاکرات هسته‌ای ایران با درخواست معافیت‌های تحریمی روسیه تکان خورد» نوشته است: «مسکو به دنبال تضمین‌هایی در مورد تجارت با ایران است که اقدام غرب علیه روسیه به دلیل حمله به اوکراین را تضعیف می‌کند».

پس از آن که در آخرین لحظه مسیر احیای برجام، روسیه طرح‌هایی را برای تضمین معافیتش از تحریم‌های مربوط به تجارت تهران-مسکو در قالب توافق احتمالی ارائه کرد، ناظران کرملین را متهم کرده است که به عنوان بخشی از نبرد گسترده‌تر خود با غرب بر سر اوکراین، توافق هسته‌ای ایران را به گروگان گرفته است.

پس از ماه‌ها مذاکره در وین، انتظار می‌رفت روند ۱۱ ماهه رایزنی‌ها ظرف چند روز به توافقی بازنگری شده برسد که بر اساس آن تحریم‌های آمریکا در ازای بازگشت تهران به پایبندی کامل به توافق منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در سال ۲۰۱۵، لغو شود.

درخواست غیرمنتظره

اما تلاش‌های دیپلماتیک به دلیل درخواست غیرمنتظره روسیه برای تضمین کتبی مبنی بر اینکه تجارت اقتصادی این کشور با ایران از تحریم‌های آمریکا که از زمان حمله روسیه به اوکراین تحمیل شده است، مستثنی خواهد شد، با مشکل مواجه شد.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در آخر هفته به «بهمن تحریم‌های تهاجمی [علیه روسیه] که غرب شروع به اعمال آن‌ها کرده است» اشاره کرد و گفت: «این بدان معناست که مسکو ابتدا باید از ایالات متحده گارانتی‌هایی بخواهد که نیازمند یک تضمین روشن است که تحریم های جدید بر حقوق [روسیه] تحت توافق هسته‌ای [برای روابط با ایران] تأثیری نخواهد گذاشت».

وی گفت: ما از همکاران آمریکایی خود درخواست کردیم ... در حداقل سطح وزیر امور خارجه به ما ضمانت های کتبی بدهند مبنی بر اینکه روند کنونی [تحریم ها] که توسط ایالات متحده آغاز شده است به هیچ وجه به حق ما برای تجارت آزاد و کامل اقتصادی و سرمایه‌گذاری و همکاری نظامی-فنی با ایران لطمه‌ای وارد نمی‌کند».

مسکو، توافق را وتو می‌کند؟

یک نشانه از چگونگی اعمال تحریم‌ها، لغو پروازهای آئروفلوت از مسکو به ایران در روز یکشنبه بود. اگر خواسته لاوروف این باشد که ایالات متحده را ملزم به معافیت تجارت روسیه و ایران از تحریم ها کند، غرب تقریباً مطمئن است که این تقاضا را رد می‌کند زیرا این امر باعث ایجاد شکاف بزرگی در رژیم تحریم‌ها می‌شود. در چنین شرایطی، این به مسکو بستگی دارد که آیا توافق هسته‌ای را به طور کامل وتو کند یا خیر.

واکنش منفی واشنگتن و ایران

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، درخواست های روسیه را «بی ربط» خواند و گفت که تحریم های اعمال شده پس از حمله به اوکراین «هیچ ربطی به توافق هسته ای ایران ندارد». بلینکن به سی‌بی‌اس نیوز گفت: «آن‌ها به هیچ وجه با هم مرتبط نیستند، بنابراین فکر می‌کنم این موضوع بی‌ربط است».

بلینکن در برنامه گفتگوی شبکه سی‌بی‌اس «Face the Nation» گفت: «ما به تعامل با روسیه برای بازگشت به اجرای کامل برجام ادامه می دهیم. روسیه در حصول اطمینان از برنامه هسته‌ای ایران، منافع مشترکی دارد».

مقامات ایرانی از مداخله روسیه انتقاد کردند و گفتند: «روس‌ها این خواسته را دو روز پیش در مذاکرات وین روی میز گذاشتند. این درک وجود دارد که روسیه با تغییر موضع خود در مذاکرات وین، می خواهد منافع خود را در جاهای دیگر تأمین کند. این اقدام برای مذاکرات هسته ای وین سازنده نیست».

منافع اخلال در احیای برجام برای روسیه

مذاکرات وین برای ماه‌ها استثنایی از همکاری دیپلماتیک بین روسیه و غرب بوده است، زیرا آنها به سختی یک سازش قابل قبول بین ایران و ایالات متحده ایجاد کردند. میخائیل اولیانوف، مذاکره‌کننده ارشد روسیه در مذاکرات وین، یک واسطه خستگی‌ناپذیر بوده است، اما اکنون با توجه به رویارویی مسکو با غرب بر سر اوکراین، خطر از بین رفتن تلاش‌های او وجود دارد.

روسیه همچنین منافع استراتژیک کوتاه مدتی در برهم زدن یا به تعویق انداختن توافق دارد. ایران بیش از 2 میلیون بشکه در روز نفت تولید می کند و اگر این ذخایر بتواند به بازارها برسد، افزایش قیمت ها کاهش می یابد. روسیه که یک تولید کننده نفت در مقیاس بزرگ است، می‌خواهد قیمت نفت را بالا ببرد تا اقتصادهای غربی را تحت فشار بگذارد و همچنین درآمدهای خود را افزایش دهد.

اسرائیل، تنها بازیگر خرسند از اقدام روسیه

اسرائیل، مخالف سرسخت توافق هسته ای احیا شده، تنها بازیگری خواهد بود که بطور خصوصی از اقدامات روسیه استقبال می کند. به طور جداگانه، رافائل گروسی، رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA)، آخر این هفته در تهران بود و در تلاش برای دستیابی به توافقی در مورد رژیم بازرسی‌های آینده بود. گروسی امیدوار بود اختلافات بر سر مسائل پادمانی را حل کند.

ایران از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌خواهد که تحقیقات را با توجه به اینکه بر اساس اطلاعات جعلی اسرائیل است، تعطیل کند. محمد اسلامی، رئیس انجمن انرژی اتمی ایران، همچنین به دنبال تضمین این موضوع است که آنچه ایران به عنوان اطلاعات جعلی اسرائیل می‌داند، مبنای تحقیقات آینده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران نخواهد بود.

دو طرف توافق کردند که تا ژوئن، تاریخ محتمل برای اجرایی شدن مجدد توافق ایران، اسناد را مبادله کنند، اما به نظر می‌رسید که مسائل مربوط به رژیم بازرسی حل نشده باقی مانده است. در همین حال، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به رژیم بازرسی ادامه خواهد داد که در آن دوربین‌های نظارتی آن در جای خود باقی می‌مانند و کارت‌های حافظه دوربین‌ها تحت مهر و موم مشترک قرار می‌گیرند.

پلتیکو| نقش نفت در مانع‌تراشی کرملین

استفانی لیختنشتاین خبرنگار پلتیکو از وین گزارش داد: در حالی که کرملین از درآمد نفتی خود دلسرد است، مانع توافق هسته‌ ای ایران شده است. مسکو در حالی این تقاضاهای لحظه آخری را مطرح کرده است که تهران وعده افزایش تولید نفت را می‌دهد و بازار از نفت خام روسیه دوری می کند.

وی نوشته است:‌ این خواسته‌ها که می‌تواند توافق هسته‌ای بین‌المللی با ایران را به هم بزند، بعید است زمان‌بندی طرح آن تصادفی باشد زیرا کرملین از تهدید فزاینده برای درآمدهای نفتی مهم خود پس از حمله به اوکراین نگران است.

توافق برای احیای برجام در صورت حصول، حجم قابل توجهی از نفت خام ایران را در ماه های آینده به بازارهای جهانی انرژی باز می گرداند و این می تواند برای ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه دردسر ایجاد کند.

اگر غرب تحریم‌های خود را علیه مسکو به دلیل جنگ اوکراین تشدید کند و فروش نفت خام روسیه را ممنوع کند، بازگشت عرضه‌های ایران به جبران آشفتگی بازار و کاهش قیمت‌ها کمک می‌کند.

فروش نفت برای بودجه روسیه بسیار مهم است. اگرچه کشورهای غربی هنوز مستقیماً نفت و گاز را هدف قرار نداده‌اند، اما اعلام کرده‌اند که آماده انجام این کار هستند و بسیاری از تاجران نفت از هم‌اکنون تحریم مؤثری را آغاز کرده‌اند.

یک تله بالقوه

در مذاکرات ایران، روسیه از ایالات متحده ضمانت می‌خواهد که تحریم‌هایی که کرملین را به دلیل تهاجم این کشور به اوکراین هدف قرار می‌دهد، مانع تجارت این کشور با ایران نشود. این تقاضای تازه، که یکی از مقامات ارشد غربی آن را «تله» بالقوه نامید، می‌تواند به مذاکرات با هدف تضمین بازگشت به توافق 2015 پایان دهد.

روسیه نقش مهمی در اجرای مجدد توافقنامه ایران ایفا خواهد کرد، توافقی که مذاکره کنندگان می گویند پس از 11 ماه گفتگو به دستیابی به آن نزدیک شده اند. این طرح شامل این است که مسکو اورانیوم مازاد غنی شده را از ایران به روسیه ارسال کند و در تبدیل نیروگاه اتمی فردو ایران به تاسیسات تحقیقاتی، مشارکت کند. اما با توجه به اینکه جامعه بین‌المللی در حال حرکت به سمت قطع روابط اقتصادی با روسیه در پی حمله این کشور به اوکراین است، مسکو می‌گوید که می‌خواهد تضمین کند که همچنان می‌تواند از توافق احیا شده ایران منتفع شود.

۲ سناریو درباره انگیزه کرملین از درخواست تضمین

به گفته مقامات، سوال این است که آیا «مسکو واقعاً برای ایفای بهتر نقش کلیدی خود در اجرای توافق هسته‌ای احیاشده، خواستار معافیت از تحریم‌ها است» یا اینکه این درخواست «ترفندی گسترده‌تر برای کاهش اثر تحریم‌ها است»؟  به نظر می رسد که مقامات غربی هنوز در حال تقلا هستند تا بفهمند کدام یک از این دو سناریو در جریان است.

یک مقام ارشد گفت: اگر دامنه استثنائات تحریمی را گسترش دهند، با مشکل سیاسی و نه فنی مواجه خواهیم شد و این می‌تواند برای توافق، «کشنده» باشد.

یکی دیگر از مقامات ارشد غربی گفت که اگر خواسته های روسیه فراتر از معافیت های تحریمی برای ایفای نقش در اجرای مجدد توافق هسته ای باشد، آنها به طور بالقوه می توانند "کل توافق را گروگان بگیرند و روابط خود با چین را به خطر بیندازند."

پکن در حال حاضر مقادیر قابل توجهی نفت ایران را وارد می‌کند و در چارچوب توافق هسته‌ای احیا شده، این واردات را حتی بیشتر خواهد کرد. آسیب به این چشم‌انداز، چین را عصبانی خواهد کرد و ایجاد تنش در روابط با پکن، به ضرر مسکو تمام خواهد شد.

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران گفت: «سخت است که بگوییم این یک مشکل فنی است یا یک چرخش سیاسی. فروپاشی برجام به نفع میان مدت و بلندمدت روسیه نیست، حتی اگر در کوتاه مدت به بالا نگه داشتن قیمت جهانی انرژی به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر غرب کمک کند».

تغییر منافع مسکو

فیاض زاهد، تحلیلگر روابط بین الملل ایران، گفت که دولت باید در مورد تغییر منافع احتمالی مسکو بسیار مراقب باشد. وی گفت: اکنون که روسیه تحت تحریم است، شاید دیگر علاقه‌ای به حل و فصل موضوع هسته‌ای ایران نداشته باشد، موضعی که می تواند بسیار آسیب‌زا باشد.

روزهای آینده به دلیل سرعت پیشرفت های هسته ای ایران بسیار مهم است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این هفته اعلام کرد که ذخایر اورانیوم غنی شده این کشور اکنون به بیش از 15 برابر حد تعیین شده در توافقنامه 2015 رسیده است.

رویترز| تحریک قیمت نفت به دلیل تاخیر در توافق

رویترز نیز گزارش داد که تحلیلگران گفتند که به دلیل تأخیر در پایان مذاکرات هسته ای ایران و بازگشت احتمالی نفت خام ایران به بازارهای جهانی، که هم اکنون از اختلالات عرضه روسیه رنج می برند، قیمت نفت در این هفته بیشتر افزایش خواهد یافت.

آمریتا سن، یکی از بنیانگذاران اتاق فکر انرژی گفت: «ایران تنها عامل نزولی واقعی بود که بر بازار معلق بود، اما اگر اکنون توافق با ایران به تعویق بیفتد، می‌توانیم خیلی سریع‌تر به کف مخازن برسیم، به خصوص اگر بشکه‌های روسیه برای مدت طولانی خارج از بازار باقی بمانند». 

سن گفت نفت برنت ممکن است روز دوشنبه به 125 دلار در هر بشکه افزایش یابد و به سرعت به بالاترین حد خود یعنی 147 دلار نزدیک شود که آخرین بار در سال 2008 مشاهده شد. تحلیلگران جی پی مورگان گفتند نفت در این هفته ممکن است بهرکورد 185 دلار در هر بشکه برسد.

احتمال توافق ۷۰ درصد است

گروه اوراسیا اعلام کرد که درخواست‌های جدید روسیه می‌تواند مذاکرات هسته‌ای را مختل کند، اگرچه هنوز شانس دستیابی به توافق را 70 درصد نگه می‌دارد.

هنری روم از گروه اوراسیا گفت: «روسیه ممکن است قصد استفاده از ایران را به عنوان راهی برای دور زدن تحریم های غرب داشته باشد. تضمین کتبی که به روسیه اجازه می دهد این کار را انجام دهد احتمالاً فراتر از قلمرو چیزی است که واشنگتن می‌تواند در بحبوحه یک جنگ تمام عیار در اوکراین ارائه دهد».

مسئولیت اقناع روس‌ها با آمریکاست

یک قانونگذار ارشد ایرانی گفته است که تقاضای روسیه برای ضمانت از آمریکا موضوعی «دوجانبه» بین مسکو و واشنگتن است. ابوالفضل عمویی، نماینده عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: خواسته روسیه ناشی از نگرانی‌های گسترده‌تر در جهان نسبت به پایبندی آمریکا به تعهداتش است.

عمویی در گفت‌وگویی اظهار داشت: ایران تقاضای روس‌ها درباره ضمانت‌نامه‌ها را مطرح نکرده است و در واقع این موضوع باید بین روسیه و آمریکا حل و فصل شود زیرا به مسائل دوجانبه‌ای مربوط می‌شود که در حال حاضر بین دو کشور بر سر اوکراین در حال وقوع است».

وی افزود: «ایران تمام تلاش خود را برای فاصله گرفتن مذاکرات وین از مناقشه جاری در اوراسیا، اروپای شرقی و تحولات اوکراین انجام داده است. به همین دلیل، آمریکایی‌ها باید بتوانند همه طرف‌ها را در مورد نیات خود متقاعد کنند». عمویی بر این باور است که اکنون مسئولیت متقاعد کردن سایر شرکای مذاکرات وین بر عهده ایالات متحده است تا به آنچه در مذاکرات شکل می‌گیرد ادامه دهند.

به گفته عمویی، سابقه آمریکا در عدم پایبندی به تعهداتش نگرانی‌هایی را در کشورهای فراتر از ایران برانگیخته است. واقعیت این است که امروز نگرانی در مورد اجرای تعهدات آمریکا یک نگرانی فراتر از ایران است. و کشورهای مختلف نگران این هستند که آیا در صورت احیای برجام، آمریکایی ها به تعهدات خود در این توافق عمل خواهند کرد یا خیر.