یک عکس یک روایت؛ پیکره ناصرالدین شاه اولین تندیس ساخته شده در ایران به اسلحه بدل شد

شایانیوز- ناصرالدین شاه قاجار به پیشنهاد صدراعظم خود برای سفر به فرنگ آماده شد تا با پیشرفت و ترقی کشورهای دیگر آشنا شود و با مقایسه وضع آن کشورها و ایران، تصمیم به حرکت به سمت پیشرفت بگیرد. لیک این پادشاه بیشتر به خوشگذرانی پرداخت و پیشرفت را در شاخه های دیگر وارد کشور کرد؛ بدین صورت که هرچه به ماندگاری او در تاریخ کمک می کرد و به هنر نزدیک بود به کشور وارد کرده و بیش از این تلاشی از خود نشان نمیداد.

شیفتگی نسبت به هنر و ساخت و نصب نخستین مجسمه

یکی از این موارد توجه به مقوله «مجسمه سازی» بود. این پادشاه قاجار پس از بازگشت از سفر فرنگ شیفته شهر و مردمان و هنر دیار غربت شده بود و ترقی شهری را در سازه هایی که در میادین نصب شده بود میدید و  و دوست داشت به شیوه آنها عمل کند؛ همین امر نیز سبب شد تا دستور ساخت مجسمه ای از خودش را بدهد تا در میادین اصلی شهر نصب شود. چنین نیز شد و ناصرالدین شاه قاجار اولین کسی بود که از او مجسمه‌ای ساختند که در تهران نصب شد.

باغشاه؛ محل تولد اولین مجسمه‌های پایتخت

 نصرالله حدادی در کتاب طهران قدیم، میدان باغشاه را محل تولد اولین مجسمه‌های پایتخت معرفی کرده و می‌نویسد:«به طور کلی، سابقه نصب تندیس در میدان‌های تهران و شاید ایران را هم باید در محله باغشاه جست‌وجو کرد؛ در زمانی که ناصرالدین شاه دستور داد از او در حالی که سوار بر اسب است، در قورخانه تهران مجسمه‌ای از جنس برنز ساخته و در وسط استخر باغشاه نصب شود. گفته می‌شود هنرمندان مجسمه‌ساز آن عصر، تندیسی هم قد و قواره ناصرالدین شاه ساختند و در محل تفرجگاه او نصب کردند!» در نهایت تندیس ناصرالدین شاه به دستور اقبال السلطنه، وزیر قورخانه و توسط میرزا علی اکبر معمار ساخته شد. 

مجسه ای خلق شده از دستان استادان ایرانی

در روزنامه شرف سال پنجم، شماره 50، ربیع الثانی 1304 قمری در صفحات یک و دو در این مورد چنین آمده است:«برحسب دستورالعمل جناب اقبال السلطنه وزیر قورخانه مبارکه مجسمه ای از تمثال بندگان اقدس تقریبا به اندازه جسم و هیکل مبارک سواره با لباس رسمی ساخته و ریخته اند که از حیث صنعت ریخته گری و علم نقاشی و تناسب اعضا و دقایق اوستادی در این فن مخصوص مجسمه سازی بهتر از آن به تصویر نمی آید، مانند کارهای خوب اساتید اروپا ساخت و حال آنکه استادان و صنعتگران این مجسمه تماما ایرانی هستند.»

تروری که تخریب نخستین مجسمه را در پی داشت

قرار بود این مجسمه طی مراسمی با عنوان «عید مجسمه» به باغشاه برده شود. آنطور هم که محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در روزنامه خاطرات خود نوشته است، میدان توپخانه نخستین انتخاب برای جایگذاری این مجسمه بود اما به صلاحدید شاه و از آنجا که احتمال مخالفت‌های عمومی به دلیل تشابه مجسمه و بت در فرهنگ آن روزگاران ایرانیان وجود داشت دستور داده شد تا آن را به قورخانه ببرند تا مدتی بعد آن را در باغشاه نصب کنند. در نهایت نیز «مجسمه ناصرالدین شاه» که نخستین مجسمه در ایران نیز به شمار میرود با حضور درباریان و خواص رونمایی و در باغشاه گذاشته شد. لیک بعد از ترور ناصرالدین شاه در اردیبهشت ۱۲۷۵ شمسی، این مجسمه از وسط استخر باغشاه برداشته شد.

تندیسی دور از انظار

این تندیس چدنی جلوه ای از ناصرالدین شاه را ثبت کرد و اقتدار شاه ایرانی را به تصویر میکشد. به این صورت که شاه را سوار بر اسبی نشان می‌دهد که یک پا را بلند کرده و انگار یورتمه‌کنان در حال حرکت است. شاه با جامه‌ نظامی و قامتی کشیده و استوار، سوار بر اسب، پیرامونش را نگاه می‌کند. این تندیس در باغشاه، باغی که در آن ایام خارج از تهران بوده و کم کم به دلیل گسترش این شهر به پایتخت پیوست به نمایش گذاشته شده بود. این تندیس در میان دریاچه باغ بر روی سکویی قرار داشت. باغ‌وحش کوچکی نیز در بخش جنوبی باغ در نظر گرفته شده بود. سالها بعد در دوره رضاخان این مجسمه به دستور بوذرجمهری رییس بلدیه تهران ذوب و از فلز آن برای ساخت اسلحه استفاده شد.