همه‌­ آنچه که باید درباره‌­ کیست تخمدان بدانید!

تخمدان ‌ها جزیی از دستگاه تناسلی زنانه هستند که در پایین شکم، در هر دو سمت رحم قرار دارند. این اعضا در بدن بانوان وجود دارند؛ تخمک و همچنین هورمون های استروژن و پروژسترون تولید می­کنند. کیسه‌ی مملو از مایع یا همان کیست گاهی در یکی از تخمدان ها شکل می‌گیرد. کیست در اکثر موارد بدون درد است و علامتی ندارد.

کیست تخمدان عبارت است از توده‌­های تخمدانی معمولاً خوش خیم که اغلب از نسج تخمدان تولید شده و در بسیاری از موارد از فولیکول‌های سطح تخمدان سرچشمه می‌گیرد. در واقع کیست تخمدان از توده های کیسه مانندی که دارای یک جدار است و مقداری مایع ساده داخل آن جمع شده، تشکیل شده است.

کیست تخمدان هنگامی اتفاق می­افتد که مایعات درون غشای نازک در داخل تخمدان جمع شوند. اندازه این کیست می­تواند در حد یک نخود کوچک و تا بزرگتر از یک پرتقال باشد.

کیست یک ساختار کیسه‌­ای بسته است. از بافت اطراف توسط غشاء محصور می­شود. و شباهت زیادی به یک تاول پر از آب دارد. ماده داخل آن حاوی مواد مایع، گازی یا نیمه جامد است. به قسمت خارجی یا کپسول کیست، دیواره کیست اطلاق می­شود.

این کیست با آبسه تفاوت زیادی دارد به این دلیل که معمولا در داخل آبسه، چرک قرار دارد. بیشتر کیست ­های تخمدان کوچک و بی ضرر هستند. آنها اغلب در سالهای باروری اتفاق می­افتند، اما می­توانند در هر سنی ظاهر شوند.

اغلب علائم و نشانه هایی وجود ندارد، اما کیست تخمدان گاهی اوقات می­تواند باعث درد و خونریزی شود. اگر بیش از 5 سانتی متر قطر داشته باشد، ممکن است نیاز به برداشتن آن با عمل جراحی باشد.

تنها علایم این عارضه دردهای لگنی و عقب افتادن زمان عادت ماهانه است. در اغلب موارد، فرد هیچ دردی را در بدن خود حس نمی کند اما زمانی دارای علامت می شود که کیست دور پایه‌ خود پیچ می خورد و در این شرایط بیمار درد زیادی را متحمل می ­شود.

علل ایجاد کیست تخمدان چیست؟

دو نوع اصلی از کیست تخمدان وجود دارد:

کیست تخمدان عملکردی:

رایج ترین نوع کیست­های تخمدان هستند و بصورت کوتاه مدت و بی­‌ضرر در بخشی از چرخه عادت ماهانه خانم­ها بوجود آیند. یک نوع رایج از کیست­های عملکردی، کیست تخمدان فولیکولار است در این نوع کیست، تخمک­هایی که باید بصورت ماهانه آزاد شود، آزاد نشده و تا اندازه  ۵-۴ سانتیمتر رشد می‌کنند. در این نوع از کیست، کیسه پر از آب در تخمدان تشکیل می‌شود و اغلب درد جسمانی ندارد و تنها با عقب افتادن دوره عادت ماهانه مشخص می­ شوند.

کیست تخمدان پاتولوژیک:

این نوع کیستهایی هستند که در تخمدا­ن­ها رشد می­کنند. ممکن است بی­‌ضرر و یا سرطانی باشند. دو نوع مختلف از کیست­ های پاتولوژیک سیستادنوما و درموئید هستند.

کیست درموئید معمولاً خوش خیم است. آنها از سلولهایی که تخمک را تشکیل می‌دهند تشکیل شده­‌اند. این کیست ­ها باید با عمل جراحی برداشته شوند. کیست درموئید رایج ترین نوع کیست پاتولوژیک برای زنان زیر 30 سال است.

سیستادنوما کیست تخمدان است که از سلولهایی تشکیل می شود که قسمت بیرونی تخمدان را پوشانده است. برخی از آنها با یک ماده غلیظ مانند مخاط پر شده و برخی دیگر حاوی مایع آبکی هستند. به جای رشد در داخل تخمدان، معمولاً سیستادنوما توسط یک ساقه به تخمدان وصل می­شود. با وجود رشد در خارج از تخمدان، آنها می توانند بسیار بزرگ شوند. به ندرت سرطانی هستند، اما باید با جراحی برداشته شوند. سیستادنوما در زنان بالای 40 سال بیشتر دیده می‌شود.

نشانه‌­های زیر را جدی بگیرید:

بیشتر کیست­ های تخمدان بدون علامت هستند. در صورت وجود علائم هم، نمی­توان تشخیص قطعی داد. در بسیاری از موارد علائم با بیماری­های دیگر زنان همچون اندومتریوز مشابهت دارد.

اما بصورت کلی در صورت بروز علائم و نشانه‌­های زیر پیگیری‌­های بیشتر باید صورت گیرد:

• قاعدگی نامنظم و احتمالاً دردناک: ممکن است این درد شدیدتر و یا سبک­تر از گذشته باشد.
• درد در لگن: این درد ممکن است یک درد مداوم یا یک مزمن متناوب باشد که به قسمت تحتانی کمر و ران گسترش می­ یابد. ممکن است درست قبل از شروع یا پایان هر چرخه قاعدگی ظاهر شود.
• dyspareunia: این حالت درد لگنی است که در حین مقاربت جنسی رخ می دهد. برخی از خانمها ممکن است بعد از رابطه جنسی درد و ناراحتی در شکم را تجربه کنند.
• مشکلات روده: این موارد شامل درد هنگام دفع مدفوع، فشار روی رود­ ها یا نیاز مکرر به دفع است.
• مشکلات شکمی: ممکن است نفخ، تورم یا سنگینی در شکم وجود داشته باشد.
• مشکلات ادراری: فرد ممکن است در تخلیه مثانه به طور کامل یا مشکل مواجه باشد و یا ممکن است دچار تکرر ادرار باشد.
• ناهنجاری­‌های هورمونی: به ندرت اتفاق می‌­افتند؛ در این شرایط بدن مقادیر غیر عادی هورمون تولید می­کند و در نتیجه الگوی رشد سینه‌­ها و موهای بدن تغییر پیدا می­کند.
• برخی از علائم ممکن است شبیه به علائم بارداری باشد، به عنوان مثال، حساسیت به پستان و حالت تهوع.

کیست تخمدان چه عوارضی می­ تواند داشته باشد؟

کیست تخمدان اغلب مشکلی ایجاد نمی کند، اما گاهی اوقات می­تواند منجر به عوارض شود.

پیچ خوردگی: اگر کیست بر روی تخمدان رشد کند، ساقه تخمدان می تواند پیچیده شود. این حالت می­تواند خون رسانی به تخمدان را مسدود کرده و باعث درد شدید در قسمت تحتانی شکم شود.

پارگی کیست: در صورت پارگی کیست، بیمار درد شدیدی را در قسمت تحتانی شکم تجربه خواهد کرد. اگر کیست عفونی شود، درد شدیدتر خواهد شد. همچنین ممکن است باعث خونریزی شود. علائم ممکن است شبیه به آپاندیسیت باشد.

سرطان: در موارد نادر، کیست ممکن است نوعی زودرس سرطان تخمدان باشد.

درمان کیست تخمدان به چه صورت است؟

درمان به موارد زیر بستگی دارد:

• فرد در چه سنی قرار دارد؟
• آیا فرد در دوران یائسگی قرار دارد؟
• اندازه و ظاهر کیست به چه صورت است؟
• آیا علائمی وجود دارد؟

1. پایش، مراقبت و پیگیری

گاهی اوقات درمان مراقبتی توصیه می­شود، به خصوص اگر یک کیست کوچک و عملکردی (2 تا 5 سانتی متر) باشد و زن هنوز یائسگی را پشت سر نگذاشته باشد.

اسکن سونوگرافی کیست را یک یا چند ماه بعد تجویز می­کند تا ببیند که آیا از بین رفته است یا خیر.

2. تجویز قرص­های ضد بارداری

برای کاهش خطر ابتلا به کیست‌­های جدید در چرخه‌­های قاعدگی آینده، پزشک ممکن است قرص های ضد بارداری را توصیه کند. داروهای ضد بارداری خوراکی همچنین ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهند. باید توجه کرد که قرص‌های ضد بارداری قادر به کوچک‌تر کردن کیست‌های تخمدان موجود در بدن نیستند.

3. جراحی

اگر کیست تخمدانی بزرگ باشد، از نوع فانکشنال یا عملکردی نباشد، همواره در حال رشد و بزرگ‌تر شدن باشد، در طول دو یا سه چرخه‌ی قاعدگی در بدن باقی بماند و یا باعث درد شدید شود، پزشکان عمل جراحی را پیشنهاد می‌کنند. در عمل جراحی لاپاراوسکوپی کیست تخمدانی از بدن خارج خواهد شد.

مراقبت ­های پس از عمل لاپاروسکوپی کیست تخمدان:

1. مصرف داروها- آنتی بیوتیک­ ها برای جلوگیری از ایجاد عفونت تجویز می­ شوند.

2. برای کاهش درد در زمان بهبودی مسکن های مختلفی ممکن است تجویز شوند.

3. از کمپرس‌های گرم در محل برش جراحی لاپاراسکوپی کیست تخمدان استفاده شود.

4. از بلند کردن اجسام سنگین و انجام فعالیت­های فیزیکی شدید در هفته اول بعد از لاپاراسکوپی کیست تخمدان خودداری شود .

5. رژیم غذایی ساده در حجم کم به دفعات بیشتری در طول روز استفاده شود .

6. از حمام رفتن تا قبل از بهبود کامل زخم خودداری شود. در این مدت با صابون ملایم و بدون عطر و آب گرم به آرامی ناحیه زخم را شسته شود .

سخن نهایی

اکثر زنان در طول زندگی خود حداقل یک کیست را ایجاد می­کنند. اما باید بدانید که در 95 درصد موارد تمامی این کیست‌­ها خوش خیم هستند و جای نگرانی ندارد و می­توان به راحتی آن­ها را با دارو، کنترل و درمان کرد. همانطور که گفته شد، معمولا کیست تخمدان علامتی ندارد، اما در صورت بروز علائم و پایداری آن­ها بهتر است به پزشک مراجعه شود. برای کیست­‌های بزرگتر از 5 سانتی­متر، معمولا عمل جراحی توصیه می‌­شود.

References: MedicalNewsToday/ Healthline