همه چیز درباره‌­ی سنگ کلیه، دردی طاقت فرسا با علل و نشانه‌­های مختلف

برای بسیاری از افراد یادآوری دردهای سنگ کلیه شاید بدترین تجربه زندگی آن­ها باشد. دردهایی که در برخی موارد به شدت طاقت فرسا هستند. اما این سنگ­ها به چه علت پدید می‌­آیند؟ چه عواملی احتمال تشکیل این سنگ­ها را افزایش می­دهد، بوجود آمدن سنگ­های کلیوی چه علائمی دارند و آیا درمانی برای آن­ها وجود دارد؟ همه این­ها سوالاتی هستند که در این مقاله به آن­ها پاسخ خواهیم داد.

سنگ کلیه چیست؟

سنگ­های کلیوی، رسوب مواد معدنی و نمکی در کلیه محسوب می­شوند، تشکیل این مواد می­تواند در هر قسمتی از دستگاه ادراری رخ دهد و دردهای شدیدی را ایجاد کند.  علل ایجاد سنگ­های کلیوی متعددند که در عادی ترین حالت، ادرار غلیظ شده امکان کریستالی شدن و چسبیدن مواد معدنی به یکدیگر را فراهم می­سازد.

دلایل تشکیل آن به جنس سنگ تشکیل شده بستگی دارد. انواع مختلف آن شامل موارد زیر است:

• سنگ­های کلسیمی (Calcium Urinary Stone) :

کلسیم یکی از مواد مهم رژیم غذائی روزانه است و در قسمت­های مهم بدن مثل استخوان­ها و عضلات نقش حیاتی دارد. کلسیمی که توسط استخوانها و عضلات مصرف نمی­شود، از راه کلیه ها دفع می­گردد.

سنگ­های کلسیمی رایج ترین نوع هستند. این سنگ­ها اغلب از اگزالات کلسیم ساخته شده­اند (اگرچه می تواند از کلسیم فسفات یا مالاتیت تشکیل شود). خوردن غذاهای غنی از اگزالات ریسک تشکیل این نوع سنگ­ها را افزایش می­دهد. برخی غذاها با میزان اگزالات بالا شامل موارد زیر است:

• چیپس سیب زمینی
• بادام زمینی
• شکلات
• چغندر
• اسفناج

اما بهتر است بدانید که دریافت مقادیر کافی از کلسیم در رژیم غذایی مانع از تشکیل سنگ­های کلسیمی خواهد شد. زیرا کلسیم در مسیر خود به اگزالات متصل شده و از رسوب آن جلوگیری می­کند.

بعضی بیماری­های دیگر همانند پرکاری غده پاراتیروئید سبب تشکیل سنگ­های کلسیمی می­شوند.

• سنگ­های اوریک اسیدی (Acid Uric Urinary Stones) :

این نوع سنگ کلیه در مردان بیشتر از خانم­ها بوجود می‌­آید. تشکیل این کریستال­ها می­تواند در افراد مبتلا به نقرس یا افرادی که تحت شیمی درمانی قرار می­گیرند، رخ دهند.

این نوع سنگ­ها هنگامی ایجاد می­شود که ادرار به میزان زیادی اسیدی باشد. یک رژیم غذایی سرشار از پورین می­تواند سطح اسید ادرار را افزایش دهد. پورین ماده ای بی رنگ در پروتئین­های حیوانی مانند ماهی، صدف و گوشت قرمز است.

قلیایی کردن ادرار در برخی موارد راه درمانی برای حل این نوع از سنگ­ها می­باشد.

• سنگ­های استروویتی (Struvite Urinary Stones) :

نام دیگر این سنگها، سنگهای عفونی می­باشد. این نوع سنگ­ها معمولا در افرادی که دارای عفونت مزمن سیستم ادراری هستند بخصوص خانم­ها، تشکیل می­شود. از خصوصیات آن عود و بزرگ شدن سریع است. در این افراد ادرار قلیایی خواهد بود.

ریشه کن ساختن عفونت ادراری در این بیماران اولین و بهترین راه درمانی است. این نوع سنگ ادراری در افرادی تشکیل می­شود که ادرار آنها حاوی میکروبی است که سبب شکسته شدن اوره ادرار به آمونیوم می­گردد. سر دسته آنها سه باکتری شامل موارد زیر هستند:

• پروتئوس
• پسودوموناس
• کلبسیلا

• سنگهای سیستئینی (Cysteine Urinary Stones) :

سیستئین (Cysteine) جزو موادی است که در بسیاری از ساختمانهای بدن مثل عضلات و اعصاب یافت می­شود. این نوع سنگ ارثی است و از خصوصیات آن سنگ سازی وسیع در سنین پائین است و اگر بطور مناسب درمان نشود، بسرعت سبب از بین رفتن کلیه­‌ها خواهد شد.

این نوع از سنگ­ها نادر هستند و معمولا در افرادی که مبتلا به اختلال ژنتیکی سیستینوری هستند، رخ می دهند. در این نوع اختلال نشت مقادیر زیادی از این ماده از کلیه­‌ها به ادرار رخ می­دهد.

چه عواملی احتمال تشکیل سنگ­های کلیوی را افزایش می­دهد؟

بزرگترین عامل ایجاد سنگ کلیه، تشکیل مقادیر کمتر از 1 لیتر ادرار در شبانه­ روز است. به همین دلیل است که این عارضه در نوزادان نارس که مشکلات کلیوی دارند، شایع است. با این حال این پدیده معمولا در افراد بین 20 تا 50 سال رخ می­دهد.

عوامل مختلفی می توانند خطر ایجاد سنگ را افزایش دهند. در ایالات متحده، افراد سفید پوست بیشتر از افراد سیاه پوست در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند.

عامل دیگر جنسیت است. بر اساس گزارشات انستیتوی ملی دیابت، گوارش و بیماری های کلیوی آمریکا (NIDDK)، مردان بیشتر از زنان با این مشکل دست و پنجه نرم می­کنند.

سابقه خانوادگی در بروز این بیماری نیز در ایجاد آن در سایر افراد خانواده بی تاثیر نخواهد بود.

باید بدانید که برخی شرایط و بیماری­های زمینه‌ای دیگر نیز به تشکیل سنگ­های کلیوی کمک خواهند کرد؛ برخی از این موارد می­تواند عوامل زیر باشد:

• نقرس: این بیماری منجر به افزایش مزمن اسید اوریک در خون و ادرار می­شود و می­تواند منجر به تشکیل سنگ کلیه اسید اوریکی شود.

• هایپرکلسیوری: هایپرکلسیوری یا وجود مقادیر بیش از حد کلسیم در ادرار، یکی دیگر از شرایط ارثی است که باعث بوجود آمدن نیمی از موارد ابتلا به سنگ کلیه می­شود. در این نوع اختلال، جذب بیش از حد کلسیم موجود در مواد غذایی باعث ترشح آن به درون ادرار شده و سنگ­های کلسیمی از پی آن پدید خواهد آمد.

• بیماری­های مزمن: بیماریهای مزمن مانند دیابت و فشار خون بالا با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه همراه است.

• افراد مبتلا به بیماری التهابی روده IBD)) نیز به احتمال زیاد دچار سنگ کلیه می­شوند.

• مصرف برخی از داروها سبب تشکیل سنگ از جنس همان دارو می­شود، مهمترین این داروها عبارتند از: Indinavir, Atazanavir, Guaifenesin, Triamterene, Silicate و شربتهای معده حاوی منیزیوم که دارای مقادیر زیادی سیلیکات می­باشند.

علائم و نشانه­‌های تشکیل سنگ­های کلیوی را بشناسید!

 سنگ کلیه معمولا با دردهای شدید شناخته می­شود. اما بهتر است بدانید که برخی از سنگ­های کلیوی ایجاد درد چندانی نمی­کنند و به سنگ­های خاموش معروف ­اند. علائم سنگ کلیه تا زمانی که سنگ شروع به حرکت در مجرای ادرار نکند ممکن است بروز نداشته باشد. به این درد شدید قولنج کلیوی یا کولیک کلیوی گفته می­شود. در این حالت ممکن است در یک طرف کمر یا شکم خود درد اسپاسمی داشته باشید.

علائم این درد بر مبنای اندازه­ی سنگ و محل قرارگیری سنگ متفاوت است. برخی سنگ­های کوچک سبب دردهای خفیفی می­شوند و فرد معمولا بدون تحمل ناراحتی زیاد سنگ را دفع می­کند.

برخی سنگ­های بزرگتر سبب ساز دردهای مشقت باری می­شوند. بخصوص اگر این سنگ­ها در محل تلاقی کلیه‌ها با حالب یا مثانه باشند.

علائم دیگر سنگ کلیه می­تواند شامل موارد زیر باشد:

• خون در ادرار (ادرار قرمز ، صورتی یا قهوه ای)
• استفراغ
• حالت تهوع
• تغییر رنگ ادرار یا  بوی ناخوشایند ادرار
• لرز
• تب
• تکرر ادرار
• ادرار کردن در مقادیر اندک

تست­های آزمایشگاهی و تشخیصی برای سنگ کلیه چیست؟

تشخیص سنگ کلیه به ارزیابی کامل تاریخچه سلامت و معاینه فیزیکی نیاز دارد. اما پزشک برای تشخیص قطعی باز هم نیازمند آزمایش و آزمایشگاه است. برخی از تست­های آزمایشگاهی شامل موارد زیر است:

• آزمایش خون برای سنجش کلسیم، فسفر، اسید اوریک و الکترولیتها
• آزمایش نیتروژن اوره خون (BUN) و کراتینین برای ارزیابی عملکرد کلیه­ها
• آزمایش ادرار برای بررسی کریستالها، وجود باکتریها، حضور خون و گلبول­های سفید در ادرار
• بررسی سنگهای دفع شده برای تعیین نوع آنها
• سی­تی اسکن کلیه، MRI کلیه و محوطه شکمی ، سونوگرافی کلیه

سنگ کلیه چگونه درمان می­شود؟

درمان با توجه به نوع سنگ متناسب است. ادرار را می­توان تشدید و سنگ­ها را برای ارزیابی جمع آوری کرد.

نوشیدن شش تا هشت لیوان آب در روز باعث افزایش جریان ادرار می­شود. افرادی که کمبود آب بدن دارند و حالت تهوع و استفراغ شدید دارند ممکن است به مایعات داخل وریدی نیاز داشته باشند.

• داروها:

تسکین درد ممکن است به داروهای مسکن و کاهنده درد احتیاج داشته باشد و وجود عفونت نیاز به درمان با آنتی بیوتیک­ها دارد. مصرف داروها باید زیر نظر پزشک صورت گیرد.

آلوپورینول برای سنگهای اسید اوریک

دیورتیک های تیازیدی برای جلوگیری از شکل گیری سنگ­های کلسیمی

بی­کربنات سدیم یا سدیم سیترات برای کاهش اسید ادرار

محلول­های فسفر برای جلوگیری از شکل گیری سنگ­های کلسیم

تسکین دهنده­های درد مثل: ایبوپروفن، ناپروکسن و استامینوفن

• لیتوتریپسی (Lithotripsy):

سنگ شکنی یا لیتوتریپسی روشی است که در بیمارستان و توسط پزشک انجام می­گیرد. در این روش با استفاده از امواج صوتی پرقدرت، سنگهای کلیه، حالب و مثانه خُرد می­شوند. سپس قطعات خُرد شده سنگها از طریق ادرار از بدن خارج می­شوند و دیگر نیازی به عمل جراحی برای بیرون آوردن سنگ وجود ندارد.

قبل از انجام این روش، به بیمار داروهای مسکن داده می­شود. در کودکان معمولاً این کار تحت بیهوشی انجام می­گردد. به مدت چند روز بعد از انجام سنگ شکنی، ممکن است خون در ادرار دیده شود و پوست قسمتی که تحت امواج صوتی قرار گرفته است کبود و حساس شود. با اینحال بروز عوارض جانبی شدید با استفاده از این روش، نادر هستند.

• جراحی جلدی (Tunnel surgery):

در گذشته تمامی سنگ­های بزرگ کلیه با ایجاد یک برش بزرگ روی پوست در قسمت پهلوها خارج میشد که بیماران درد بسیاری را تحمل می­کردند. خوشبختانه در چند دهه گذشته روش هایی ابداع شد که به کمک آن ها می­توان با کوچکترین مقدار برش، سنگ­های بزرگ تر از  2 سانتی متر را از کلیه‌­ها خارج کرد.

در این روش پزشک یک برش کوچک در قسمت پشت ایجاد می­کند و از طریق تونلی از پوست به سنگ کلیه میرسد. به وسیله ابزار ویژه­ای داخل تونل می­رود و سنگ را خارج می­کند.

• اورتروسکوپی (Ureteroscopy):

اورتروسکوپی یک روش تشخیصی و درمانی برای سنگ‌های مثانه و حالب است. روشی غیر تهاجمی است که در آن وسیله­اى خاص به همراه یک لنز از طریق مجرای ادرای وارد حالب و مثانه می­شود و سنگ بواسطه انتقال انرژى مخرب به آن مى­شکند و خارج میشود. سپس سنگ برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می­شود.

References: healthline / medicinenet