چالش‌ها و چشم‌انداز تولید واکسن کرونا در کشور

شایانیوز- فاز نخست آزمایش انسانی ویروس کرونا از امروز سه‌شنبه 9 دی آغاز شد. به گفته مسئولان وزارت بهداشت این واکسن در فاز اول روی 56 داوطلب تست می‌شود؛ این در حالی است که در بسیاری از کشورهای دنیا و حتی برخی کشورهای همسایه، واکسیناسیون علیه کرونا با خرید واکسن‌های تولید شده شرکت‌های بزرگ داروی سازی مانند فایزر و مدرنا، آغاز شده است.

انتقاد از تعلل مسئولان برای واردات واکسن خارجی

در هفته‌های اخیر انتقاد از مسئولان کشور به دلیل خودداری از خرید واکسن‌های تولید شده از خارج و تاکید بر تولید واکسن داخلی، شدت گرفته است. طی ماه گذشته متخصصان و کارشناسان حوزه بهداشت از دولت درخواست کرده‌اند که برای خرید واکسن‌های موجود به خصوص واکسن فایزر-بیوان‌تک و واردات آن‌ها اقدام کند. حتی کاربران شبکه‌های اجتماعی به ویژه در توییتر خواستار خرید واکسن و آغاز واکسیناسیون در کشور شده‌اند.

در این میان مسئولان مربوطه در اظهاراتی ضد و نقیض اعلام کرده‌اند که امکان خرید و واردات واکسن در کشور وجود ندارد. برای مثال یک از اعضای ستاد ملی مبارزه با کرونا در یک گفت‌وگوی تلویزیونی اعلام کرد کشور امکانات لازم برای نقل و انتقال واکسن شرکت فایزر-بیوان‌تک را ندارد زیرا این واکسن باید در دمای منفی 70 درجه سانتی‌گراد نگهداری شود. بعد از اظهارات این مقام مسئول هم مسئولان سازمان هواپیمایی و هم انجمن داروسازان اعلام کرد ما در کشور امکان نقل و انتقال و نگهداری واکسن را داریم.

از طرف دیگر تعدادی از مقامات دولتی عنوان کردند به دلیل وجود تحریم‌ها و نبود امکان مبادله پولی با بانک‌های خارجی، راهی برای خرید و واردات واکسن وجود ندارد. هر چند مدتی بعد سخنگوی برنامه «اتحاد واکسن»(این برنامه مسئول اداره برنامه کواکس با هدف ایجاد امکان دسترسی یکسان کشورها به واکسن است) اعلام کرد موانع قانونی ایران برای خرید واکسن از سوی دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی در وزارت دارایی آمریکا رفع شده است.

بعد از فشارها بر دولت، بالاخره رییس‌جمهور دستور خرید واکسن خارجی را صادر کرد. البته همچنان به نظر می‌رسد اولویت اصلی دولت، تکیه بر واکسن تولید داخل است و به همین دلیل مقدار واردات واکسن خارجی هم محدود خواهد. هر چند به نظر می‌رسد این رویکرد خطرات جدی برای سلامت شهروندان ایرانی دارد زیرا علاوه بر این که واکسن کرونای داخلی حتی در صورت موفقیت در بهار سال آینده به تولید انبوه خواهد رسید درباره توانایی شرکت‌های دارویی داخل در تولید واکسن هم شک و شبهه‌های جدی وجود دارد.

داروسازها: تولید واکسن کرونای داخلی در حد شوخی است

چند روز پیش نامه‌ای از سوی 167 داروساز کشور خطاب به رییس سازمان غذا و دارو منتشر شد که در آن مطالعات بالینی در کشور برای تولید واکسن کرونا در حد یک شوخی عنوان شده بود. داروسازها با اشاره به این که شعار تولید ملی واکسن کرونا موجب شگفتی است، در این نامه نوشتند: «چرا اجازه دهیم تولید محصولی این قدر تخصصی را ساده جلوه دهند. ما که قابلیت خرید چند فریزر برای انتقال و نگهداری واکسن را نداریم، تجهیزات تولید واکسن آن هم برای 80 میلیون نفر را  داریم؟»

این داروسازها در بخش دیگر از این نامه گفته‌اند در حال حاضر داروهای معمولی‌تر مانند ناپروکسن، ویتامین سی تزریقی و انسولین به عنوان کمبود در لیست داروهای کشور است و با این شرایط حتی در حالت خوش‌بینانه سال بعد این موقع شاید فقط چند میلیون واکسن کرونا تولید شود.

مدتی پیش هم در 30 آبان رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با استعفا از مقام خود در نامه‌ای از وزیر بهداشت در مدیریت بحران کرونا انتقاد کرده بود. ملک‌زاده در این نامه مدیریت بسیار غلط و پرتناقض در پاندمی کرونا، اظهارات غیرعلمی و معرکه‌گیری وزیر بهداشت درباره تولید واکسن کرونا و ادعاهای بی‌اساس مبنی بر تاثیر داروهای گیاهی و طب سنتی بر کرونا را از جمله دلایل استعفای خود عنوان کرده بود.

نکته‌ای که بیش از هر چیز تولید واکسن کرونای داخلی را غیرمحتمل می‌کند مقایسه توانایی علمی و امکانات شرکت‌های دارویی داخلی با شرکت‌های عظیم داروسازی خارجی است. به طور کلی ساخت، آزمایش، گرفتن مجوز و تولید انبوه واکسن ایمن برای صنایع داروسازی در جهان یک چالش بزرگ است که نیاز به سرمایه‌گذاری و امکانات گسترده‌ای دارد.

اغلب شرکت‌های داروسازی بزرگ برای ساخت واکسن با نهادهای دانشگاهی معتبر و شرکت‌های دانش‌بنیان تاسیس شده توسط نخبگان و نوآوران همکاری می‌کنند؛ به همین دلیل شرکت دارویی عظیم فایزر برای تولید واکسن به سراغ همکاری با شرکت دانش‌بنیان بیوان‌تک رفت. شرکت بیوان‌تک با تیمی متشکل از نخبگان جهانی از سال‌ها پیش در حال پژوهش بر روی فناوری جدید آراِن‌اِی برای ساخت واکسن بود.

این در حالی است شرکت دارویی شفافارمد که واکسن آن این روزها مجوز آزمایش انسانی در کشور را گرفته و دکتر مینو محرز، عضو اصلی تیم تولید واکسن این شرکت است تا به حال فقط در تولید و توزیع آنتی‌بیوتیک فعال بوده و هیچ سابقه‌ای در تولید هیچ واکسنی ندارد.

مقایسه تعداد افراد شرکت‌کننده در فاز اول تست انسانی واکسن کرونای داخلی با واکسن خارجی فایزر نیز نگران‌کننده است. طبق اعلام مسئولین ایرانی، واکسن کرونای داخل در فاز اول فقط روی 56 داوطلب آزمایش می‌شود در حالی که واکسن فایزر-بیوان‌تک در فاز اول روی چندین هزار داوطلب تست شده است.