مخالفان حماس؛ گروه‌هایی که در غزه با حماس می‌جنگند کیستند؟

شایانیوز- پس از توافق آتش ‌بس غزه در ۱۳ اکتبر  سال جاری، که فاز اول طرح ۲۰ نقطه‌ای ترامپ را شامل می‌شد و به آزادی ۲۰ گروگان زنده اسرائیلی و تبادل ۲۵۰ زندانی فلسطینی منجر گردید، جنبش‌های مخالفان حماس در غزه پررنگ‌تر شدند. این گروه‌ها، که عمدتاً از قبایل محلی (مانند قبیله المنسی در شمال غزه) و شبه ‌نظامیان سابق جنبش «فتح» تشکیل شده‌اند، حماس را به سرکوب مخالفان متهم کرده و برای خلع سلاح آن و انتقال قدرت به تکنوکرات‌های مستقل مبارزه می‌کنند. «نیروهای مردمی شمالی» (Popular Northern Forces)، به رهبری اشرف المنسی، به عنوان برجسته‌ترین گروه مخالف حماس، از طرح ترامپ استقبال کرده و حماس را «عامل ویرانی غزه» خواندند. این موارد، نشان‌ دهنده شکاف داخلی فلسطینیان پس از دو سال جنگ و خونریزی هستند.

اعتراضات این گروه‌ها در مارس ۲۰۲۵ در شجاعیه هنگامی آغاز شد که قبایل محلی علیه حکومت حماس قیام کردند. منافع اقتصادی و امنیتی متقابل برای این گروه، کلیدی است و به دنبال ثبات برای بازسازی شهرشان هستند. اعلام حمایت «نیروهای مردمی شمالی» از طرح صلح ترامپ، نفوذ محلی آنها را در شمال غزه افزایش داد. به گزارش «فاکس نیوز» المنسی، رهبر گروه، ویدئویی منتشر کرده و گفته: «ما از ترامپ قدردانی می‌کنیم، زیرا طرح او غزه را نجات می‌دهد.» از منظر اقتصادی نیز، این حمایت بازسازی را تسریع کرده و قبایل را به سرمایه‌گذاری ۷ میلیارد دلاری وصل می‌کند.

از سوی دیگر فعالیت این گروه ها، حماس را به حاشیه رانده و جنبش «فتح» را متحد می‌کند.

گذشته از مردم شمال غزه، تحرکات دیگری نیز از جوانب دیگر، علیه حماس صورت گرفته است:

۱. نیروهای مردمی

جریانی که در شرق رفح در جنوب غزه فعال است، به رهبری یاسر ابو شَباب، از عشیره بادیه‌نشین طَرابین، تشکیل شده است. این گروه که از میانه سال ۲۰۲۴ فعالیت جدی پیدا کرده، خود را “مدافع مردم از ترور و فساد حماس” معرفی می‌کند.

حوزه عملیاتی این گروه عمدتاً در منطقه رفح و شرق خان یونس است و تخمین زده شده حدود سیصد نفر عضو نظامی دارد. ابو شَباب در مصاحبه‌ای گفته است که گروهش بخش‌هایی از اراضی متعلق به غزه را از حماس “پاک‌سازی” کرده و اداره محدودی را تحت عنوان “اداره مردمی آزاد از حماس” ایجاد کرده است. ناگفته نماند که ابوشباب به قاچاق مواد مخدر و جرائم سازمان یافته متهم است.

از نظر تحلیلگران، ظهور این گروه، نتیجهٔ ضعف حماس در کنترل کامل غزه است؛ به عبارتی، این گروه نماد تغییرات ساختاریِ قدرت در غزه است، جایی که تمرکز قدرت حماس با چالش‌های داخلی روبرو شده است.

۲. نیروهای ضربت ضد تروریسم

شکلی متفاوت اما مرتبط با الگوی گروه اول، «نیروهای ضربت ضد تروریسم» است که اخیراً در خان یونس فعال شده است به رهبری حسام السطل از عشیره المَجیده. این گروه رسماً اعلام کرده هدفش مقابله با چیزی است که آن را «سرکوب و تروری که حماس انجام می‌دهد» می‌نامد. از زمان تأسیس رسمی در آگوست ۲۰۲۵، این نیرو در منطقه کیزان نجّار، جنوب خان یونس، آغاز به کار کرده و گفته می‌شود تحت تکیه‌گاه و حمایت‌های موسسات امنیتی اسرائیلی قرار دارد.

از لحاظ ساختاری نیز این نیرو شباهت نسبتاً زیاد با گروه مردمی اول دارد، اما با محوریت مشخص‌تر امنیتی ـ نظامی؛ یعنی در مناطق عقب افتاده‌تر و در خلأ کنترل حماس فعالیت می‌کند و بیشتر بر ایجاد ارعاب و تحکیم موقعیت محلی تمرکز دارد تا تبدیل شدن به جنبش ایدئولوژیک گسترده.

۳. خانواده دوغموش (Doghmush Clan) و سایر عشایر مسلح محلی

فراتر از گروه‌های شبه ‌نظامی رسمی، خانواده‌ها و عشیره‌هایی مانند خانواده دوغموش که پیش‌تر در ساختار قدرت محلی غزه فعال بودند، وارد رقابت مسلحانه با حماس شده‌اند. برای نمونه، در اکتبر ۲۰۲۵ گزارش شده است که در درگیری میان حماس و این خانواده در منطقه صبرا در غزه شهر، ۱۹ نفر از اعضای این خانواده و ۸ عضو حماس کشته شدند.

این خانواده‌ها اغلب در معرض سرکوب حماس در سال‌های گذشته بودند ولی اکنون با استفاده از تسلیحات و ایجاد حوزه‌های نفوذ محلی، وارد میدان شده‌اند. مثلا گفته شده که یکی از ساختمان‌های جدید حماس تبدیل به پایگاه آنها شده و آنها آن را تسخیر کردند.

از منظر تحلیل، این دسته‌ها بیشتر تابع منافع محلی، قبیله‌ای و اقتصادی هستند تا اهداف ایدئولوژیک بزرگ، ولی نقش‌شان در تضعیف انسجام حماس و خلق بحران امنیتی مضاعف در غزه بسیار مهم است.

در نهایت، واقعیت روشن این است که غزه در مرحله‌ای از بحران داخلی و بازتعریف قدرت محلی به سر می‌برد: گروه‌های تازه‌ای که با حماس در درون غزه یا در مناطق مرزی فعال شده‌اند، ریشه در توازن شکست‌ها و فرصت‌های ناشی از جنگ دارند. این گروه‌ها هرچند متفاوت در ساختار و انگیزه‌اند، اما دارای دو ویژگی مشترک‌اند: نخست اینکه عنصر سلسله‌ مراتبی، ایدئولوژیک و نیز حکومتی قدرتمند ندارند؛ دوم اینکه بیشتر متکی به حوزه‌های محلی یا تسلیحات غیر رسمی هستند.