قیمت بنزین در دوراهی مصلحت یا فشار اقتصادی بر بودجه/ افزایش قیمت به شرط مطلوب بودن شرایط

شایانیوز- دولت سیزدهم کار خود در حوزه اقتصاد را متناسب با شعار مبارزه با فساد شروع کرد و در این راستا شروع به سیاست گذاری کلان در حذف سوبسید های پرداختی کالاها کرد. اولین قدم های دولت در راستای سیاست گذاری های جامع اقتصادی با حذف سوبسید نان و کالاهای اساسی شروع شد که هدف آن رسیدن به حذف قاچاق، به صرفه کردن تولید برای بنگاه های اقتصادی کشور، اصلاح الگوی مصرف  و سبک کردن بار بودجه بود. 

 دولت در رویارویی با گپ قیمتی کالاهای یارانه ای در بازار های بین المللی و قیمت داخلی آن محصول، حذف یارانه پرداختی از کالا و سپس پرداخت ما به التفاوت آن به مردم یا بنگاه را نشانه گذاری کرد؛ اما آیا دولت در جریان حذف یارانه کالاهای اساسی کارنامه موفقی داشت؟ آنچه به صورت میدانی از افزایش قیمت کالاهای اساسی از جمله مرغ، برنج، روغن و سایر اقلام مرتبط با این کالاها در کف بازار شاهد هستیم چیز دیگری را نشان می دهد. افزایش چند صد در صدی در یکسری از اقلام کالاهای اساسی همچون روغن، مردم را نسبت به اقدامات دولت بدبین کرده و آنها را در هاله ای از ابهام قرار داده است که آیا دولت قصد افزایش قیمت در سایر کالاهای سوبسیدی را دارد یا نه؟ این مهم را بگذارید کنار اطلاع رسانی ضعیف تیم رسانه ای دولت در ابلاغ سیاست های اقتصادی وزیر اقتصاد به مردم، که با گذشتن دو ماه از تغییر مدل پرداختی یارانه ها توسط مدیران آقای خاندوزی، هنوز بر هیچ یک از اعضای دولت، مجلس، مردم و حتی نگارنده این مطلب محرز نشده است که بالاخره دولت در آینده به چه شیوه ای مابه التفاوت یارانه ها را پرداخت خواهد کرد؟ آیا مدل پرداخت به صورت نقدی ادامه پیدا می کند و یا بالاخره کالابرگ به عموم مردم ارائه می شود.

و سرانجام قیمت بنزین....

یکی از کالاهای استراتژیک و پر هزینه دولت که چراغ خطر مصرف افسارگسیخته اش این روزها روشن شده بنزین است؛ میانگین مصرف بنزین کشور به 113 میلیون لیتر در روز رسیده و این در شرایطی است که توان تولیدی پالایشگاه های این کالای حساس 105 میلیون لیتر در روز است. رقم پرداختی یارانه دولت در بنزین به نسبت کشور ترکیه روزانه چهارهزار و ششصد میلیارد تومان است که این رقم در ماه صد و سی و هشت هزار میلیاردتومان می شود یعنی شش برابر پرداختی یارانه ماهانه کشور به 72 میلیون نفر که با رقم 300 هزار تومان واریز می شود.

ای کاش همه ی این یارانه ها به جیب مردم ایران می رفت و مردم از این موهبت خدادادی کشور به صورت تام برخوردار می شدند اما طبق اعلام وزیر نفت دولت سابق و اظهار نظر سایر دستگاه های نفتی کشور به طور میانگین در کمترین حالت ممکن روزانه 10 میلیون لیتر بنزین از کشور توسط قاچاقچی ها خارج می شود که با یک حساب سرانگشتی در ضرب ماه و قیمت کشورهای همسایه به رقم 16 هزار میلیارد تومان در ماه می رسیم که اگر به دلار تبدیل کنیم می شود 500 میلیون دلار، دقیقا یک سوم هزینه ای که برای ساخت برج الخلیفه دبی هزینه شده است!

با اوصاف ضرر و زیانی که در بنزین به کشور وارد می شود ادامه ی این روند مصرف به نفع هیچ کدام از دو طرف داستان بنزین، مردم و دولت نیست؛ چرا که میزان تولید دیگر یارای پاسخگویی مصرف را ندارد و هم این که اختلاف قیمت 41 هزار تومانی با کشورهای همسایه باعث افزایش قاچاق سوخت و ضرر مالی به بیت المال می شود، لذا تکذیب ها و بیانیه های دولتی مبنی بر عدم افزایش قیمت بنزین بالاخره در برابر هزینه های هنگفتی که به بودجه وارد می شود سر خم خواهند کرد و تن به افزایش قیمت خواهند داد، اما با چه ترتیبی؟ اگر افزایش قیمت بنزین همچون مورد شوک درمانی کالاهای اساسی دولت، بدون اطلاع رسانی و به صورت دفعتاً انجام شود هیچ کس توان مقابله با اثرات اجتماعی آن را نخواهد داشت و طرحی که قرار بوده تا به اصلاح الگوی مصرف و جلوگیری از هدررفت ثروت ملی دست پیدا کند به محاق می رود. 

اما طرح افزایش قیمت چگونه اجرا خواهد شد ؟

گمانه زنی هایی برای افزایش قیمت 5 تا 13 هزار تومانی از چند روزنامه سراسری کشور مطرح شده است اما هنوز به طور قطع نمی توان نظر داد که بالاخره ایستگاه بنزین در چه قیمتی سکونت یکساله خواهد داشت و البته این امکان هست که افزایش قیمت به یکباره اعمال نشود و در مقاطع زمانی مختلف افزایش قیمت را به صورت شناور داشته باشیم. اما موضوعی که مسلم می باشد این است که دولت دیر یا زود باید برای اجرای این تصمیم دل به دریا بزند وگرنه با این تفاسیری که مطرح شد از یک تولیدکننده بنزین به واردکننده تبدیل خواهیم شد.

افزایش قیمت سوخت بدون توجه به سهمیه بنگاه داران اقتصادی و ناوگان حمل و نقل خصوصی که با سوخت به عنوان یکی از نهاده های تولید و خدمات سر و کار دارند بلاشک تورم فزاینده ای ایجاد خواهد کرد. این تصمیم اقتصادی بر سوخت که موتور محرک اقتصاد است کل اقتصاد کشور را در می نوردد لذا باید به توصیه ی کارشناسان اقتصادی توجه کرد و از هر گونه اقدام ناگهانی مبتنی بر شوک درمانی اجتناب کرد و هر مدل اجرایی در این مورد را با شیب ملایم عملیاتی کرد.

در رابطه با امکان افزایش قیمت بنزین و اثرات این تصمیم سخت اقتصادی بر اقتصاد با دکتر مهدی صادقی شاهدانی ریاست دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق علیه السلام گفت و گویی مفصل کردیم که در آن امکان اجرایی شدن افزایش قیمت بنزین و اثرات آن بر اقتصاد کشور را بررسی شد.

شایانیوز: با توجه به رسیدن به سقف مصرف بنزین در کشور و گپ قیمتی 40 هزار تومانی بنزین نسبت به قیمت کشورهای همسایه مثل ترکیه، نظر شما درباره ی افزایش قیمت بنزین چیست؟

صادقی شاهدانی: ببینید در این که قیمت بنزین در ایران به نسبت منطقه پایین است خب بحثی در آن نیست و این قیمت پایین طبیعی است که موضوع قاچاق رو خیلی جدی می کند و مسلما وقتی که همچنین اختلاف قیمتی وجود دارد باعث می شود که بخش نسبتا قابل توجهی به کشورهای منطقه به صورت غیر قانونی قاچاق بشود. خیلی وقت ها پیشنهاد می شود که بیاییم قیمت بنزین را تعدیل بکنیم و برسانیم به قیمت منطقه یا به عبارتی قیمت جهانی، تا قاچاق در کشور از بین برود، این سیاست اقتصادی از یک زاویه مطلب خیلی پسندیده است ولی از زاویه ی دیگر باید به این نکته توجه داشته باشیم که شرایط اقتصادی کشور شرایط ملتهبی است و این شرایط ملتهب را ما باید خیلی مراعات بکنیم که بیشتر از این التهاب ایجاد نکنیم. استفاده از ابزارهای قیمتی برای مقابله با قاچاق برای این که بهینه سازی مصرف بنزین انجام بشود بر کسی پوشیده نیست. اینها مباحثی است که در مبانی نظری مورد توجه قرار می گیرد ولی وقتی از این سیاست اقتصادی صحبت می کنیم که با استفاده از ابزار قیمتی در بهینه سازی و در جلوگیری از قاچاق بنزین مداخله کنیم باید توجه داشته باشیم که شرایطی که در آن، ابزارهای قیمتی مورد استفاده قرار می گیرد شرایط متعارف اقتصاد است یعنی وضعیتی که اقتصاد دچار التهاب نیست، موقعیتی که یک شوک قیمتی باعث نمی شود که آثار روانی در جامعه ایجاد بکند و این آثار روانی بار تورمی به دنبال داشته باشد. پس به نظر می رسد که ما در مقابله با قاچاق و برای بهینه سازی مصرف سوخت به راحتی نمی توانیم از ابزار قیمتی استفاده بکنیم.

وی ادامه داد، اگر از این ابزار استفاده بکنیم اقتصاد را دچار التهاب خواهیم کرد و تنش برای این دوره زمانی از نظام اقتصادی کشور، به نظر من قابل قبول نیست و اگر این اتفاق بیافتد جامعه دچار مشکلات شدیدی می شویم و این اتفاقات را به همین راحتی نمی شود مهار کرد پس از تصمیم افزایش قیمت بنزین دچار حوادثی می شویم که بالتبع باید به اندازه یارانه پرداختی هزینه بکنیم برای این که مقابل التهابات متاثر از این تصمیم را بگیریم. عقل سلیم و منطق اقتصادی و اجتماعی می گوید اگر شما فکر می کنید که به راحتی می توانید با تعدیل قیمت جلوی قاچاق را بگیرید و بهینه سازی مصرف سوخت را دنبال بکنید بدون این که آثار روانی و آثار اقتصادی بر جامعه تحمیل بشود به نظر من نگاه ساده انگارانه ای دارید و این نگاه ساده انگارانه تاثیرات اجتماعی بدی بر جای خواهد گذاشت. حالا راه حل این مساله چیست؟ راهش این است که ما در ابتدا نظام توزیع سوخت هوشمند کنیم تا اشراف داشته باشیم که این سوختی که در پالایشگاه ما به نام بنزین تولید می شود در کدام مخزن به چه مقدار منتقل می شود و از آن مخازن به چه مقاصدی توزیع می شود. امروزه فناوری جدید این امکان را به ما می دهد که ما به راحتی بتوانیم توزیع سوخت را هوشمند بکنیم. وقتی توزیع سوخت هوشمند شد به نظر بنده بخش عمده ای از این قاچاق قابل جلوگیری است البته این موضوع نیاز به مطالعه و کار اجرایی دارد و برنامه ریزی و مدیریت می خواهد و در این صورت است که من فکر می کنم بخش عمده ای از قاچاق را می توانیم بدون این که آثار نامتلایم را بر جامعه تحمیل شود کم بکنیم. محور دیگری که در همین رابطه باید توجه بکنیم بحث بهینه سازی سوخت است موتور های احتراقی منشا اتلاف سوخت است ما به راحتی می توانیم در این مسیر گام برداریم استانداردهای موتورهای احتراقی را بالا ببریم و استانداردهای اجباری ایجاد کنیم اگر اتوموبیلی استانداردش بالاتر سوخت مصرف می کند این را یا اجازه ندهیم تردد کند یا اگر اجازه می دهیم هزینه ای بالایی را باید از تولید کننده دریافت کنیم.

صادقی مطرح کرد، بنزین یک کالایی است که سیگنال های بدی به اقتصاد می دهد و این سیگنال های بد می تواند تلاطمات بدشگونی را متوجه اقتصاد بکند در این رابطه با دقت هر چه تمام تر باید با بنزین رفتار کرد. به هر حال ما تعداد زیادی از هموطنان مان را داریم که از طریق مصرف بنزین ارتزاق می کنند چه به نحو درست خود چه از راه هایی که قانون قبول ندارد. این نکته جدی است که بنزین برای آنها کالای مهم و درآمدی است و در کنار زندگی معمولی خود از بنرین به عنوان وسیله درآمد استفاده می کنند و همچنین راننده های شخصی که از حمل مسافر ارتزاق می کنند که جمعیت کمی هم نیستند. 

شایانیوز: در چه صورتی می توان قیمت بنزین را برای کاهش هزینه های دولت افزایش داد؟

صادقی شاهدانی: افزایش قیمت بنزین در اقتصادی که شرایطش مطلوب است یعنی قدرت کافی برای مردم وجود دارد و جریان تورمی آن را تهدید نمی کند و ناملایمات اقتصادی را پشت سر گذاشته است ممکن می باشد. اگر شرایط را فراهم کنیم که بار تورمی بر اقتصاد تحمیل نشود در آن صورت بله قبول داریم الان شما می خواهید کسی را برای جراحی ببرید که در حال حاضر ریه اش کار نمی کند این بیمار نمی تواند جراحی را تحمل کند برای هر دوره زمانی راه حل جدید وجود دارد یکسری راه حل های زودبازده وجود دارد که سریع نتیجه می دهد مثل نظام قیمت ها که زود نتیجه می دهد و یکسری راه حل هایی که یک مقدار سخت است مانند هوشمندسازی نظام توزیع سوخت و بهینه سازی الگوی مصرف بنزین با رعایت استاندارد ها در صنعت خودرو 

شایانیوز: با توجه به این که ما تحریم هستیم و توان بودجه ای دولت محدود است و میزان یارانه سوخت مدام در حال افزایش است آیا امکان نوسازی صنایع و تغییر عملکردی در این شرایط وجود دارد ؟

صادقی شاهدانی: بله، ما نیاز داریم که سرمایه های متعدد از جمله سرمایه ایرانیان خارج از کشور وارد کشور بشود مثل این که اجازه دادیم صراف ها با صادرکنندگان وارد مذاکره بشوند. باید به کسانی که ایرانی هستند و در خارج از کشور دارای سرمایه هستند فرصت سرمایه گذاری بدهیم. نباید سختگیری های منشا پول را درباره ی ایرانیان خارج از کشور اعمال کنیم.

وی ادامه داد، متاسفانه در یک لوپ گیر افتادیم می گوییم می خواهیم جلوی قاچاق را بگیریم و قصد هوشمندسازی می کنیم بعد از هوشمند سازی دچار مشکل های امنیتی سوخت برها در نواحی مرزی و مشکلات معیشتی مرزنشینان می شویم. ما باید به سمت مردمی سازی اقتصاد حرکت کنیم سیستم دولتی ما با مردمی سازی اقتصاد مخالف است و مدام مانع آفرینی می کند. اگر سازمان سرمایه گذاری و کمک های اقتصادی و فنی ایران اراده کند که شرایط سرمایه گذاری برای ایرانیان خارج از کشور در ایران را ایمن بکند و به راحتی هر ایرانی خارج کشور بتواند داخل کشور فعالیت سرمایه گذاری داشته باشد و بتواند هر وقت خواست سرمایه اش را کامل از کشور خارج بکند آن زمان ما می توانیم قیمت سوخت را به صورت منطقی و با شیب ملایم افزایش دهیم که آثار تورمی و امنیتی هم بر جامعه تحمیل نکند چرا که دیگر مشکل اشتغال را نداریم که متاثر از آن تولید قاچاقچی داشته باشیم و همچنین تولید پاسخگوی مصرف ما خواهد بود.

شایانیوز: نظر شما درباره ی مدل پایلوت بنزین که در کیش در حال اجرا می باشد چیست ؟

صادقی شاهدانی: این طرح به اندازه ای که درآمد ایجاد می کند برای جامعه بار تورمی خواهد داشت اگر یک سیاستی درآمدی ایجاد بکند و بار تورمی هم ایجاد بکند ما در مقابل تورم باید چه بکنیم ؟ بار تورمی گسترشی است و به تمام جریان اقتصاد جامعه تورم تحمیل می کند این سیاست گذاری برای وضع وخیم اقتصاد کشور مناسب نیست. کیش مورد مناسبی برای پایلوت نیست چرا که شرایط زندگی و نوع افراد شهرستان کیش با کشور تفاوت دارد ما باید پایلوت را در منطقه ای بزرگتر آزمایش کنیم باید توجه داشته باشیم که بارتورمی طرح از درآمد زایی آن پیشی نگیرد ما نباید جامعه را با سیاست های در این سبک ملتهب کنیم