آیا همتی اسب سیاه انتخابات ریاست جمهوری خواهد بود؟

اندیشکده شورای آتلانتیک در مقاله ای با اشاره به این که تا پیش از ثبت نام نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ایران در تاریخ ۱۵ مه کم تر کسی فکر می کرد که همتی نیز نامزد شود می نویسد:”او پیش تر هرگونه جاه طلبی سیاسی را رد کرده بود. با این وجود، سابقه او نشان می دهد که مردی بلندپرواز است که از نردبان های قدرت در ایران بالا رفته است. عکس های خندان همتی جوان در روزهای نخست پیروزی انقلاب در کنار آیت الله “روح الله خمینی” بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و “علی اکبر هاشمی رفسنجانی” رئیس جمهوری اسبق آن کشور دیده می شوند.

در طول جنگ هشت ساله ایران و عراق در دهه ۸۰ میلادی او مسئولیت نظارت بر تبلیغات جنگ در صداوسیما را برعهده داشت و در سال ۱۹۸۹ میلادی رئیس بخش خبر شد. او سپس در سمت معاونت امور سیاسی ریاست صداوسیما زیر نظر “محمد هاشمی رفسنجانی” برادر آیت الله هاشمی رفسنجانی خدمت کرد.

او هنوز از اعضای حزب کارگزاران سازندگی است حزبی که توسط تکنوکرات های نزدیک به آیت الله هاشمی رفسنجانی در دهه ۹۰ میلادی تاسیس شد. همتی فارغ التحصیل دانشگاه تهران است و به یکی از مقام هایی تبدیل شد که مدرک کارشناسی ارشدش را هنگام کار تمام وقت دریافت کرد.

او در سال ۱۹۸۷ میلادی مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته اقتصاد و دکترایش را نیز در همان رشته در سال ۱۹۹۳ از دانشگاه تهران دریافت کرد. همتی بعدا از سال ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۶ میلادی رئیس بیمه مرکزی شد و پس از آن به سمت مدیر عاملی بانک سینا از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۳ میلادی و سرانجام ریاست بانک ملی از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ میلادی رسید. سپس در ژوئن ۲۰۱۸ میلادی او سفیر ایران در چین شد و پس از آن به ریاست بانک مرکزی ایران رسید.

روحانی شخص همتی را به عنوان ریاست مرکزی برگزید چرا که او با بسیاری از موسسات و نهادهای مالی در آسیا در ارتباط بود. با این وجود، مدت اندکی پس از آن ترامپ امریکا را از برجام خارج ساخت و تحریم هایی را علیه ایران وضع کرد.

اعمال دوباره تحریم های امریکا عمق آسیب پذیری در اقتصاد ایران را آشکار ساخت. سال ها تحریم و سوء مدیریت اقتصادی باعث گسترش فساد شده و بسیاری از بانک های ایرانی را به مرز ورشکستگی رسانده بود. هنگامی که تندروها از پذیرش مقررات بانکی ناظر بر تامین مالی ضد تروریسم گروه ویژه اقدام مالی (اف ای تی اف) خودداری ورزیدند چالش های بخش بانکی ایران به میزان قابل توجهی افزایش یافت. ارزش ریال کاهش یافت و درآمدهای نفتی ایران نیز به دلیل تحریم ها کاهش یافته بود”.

این اندیشکده در ادامه می افزاید:”همتی ثابت کرد که یک مدیر بانکی زیرک است ضمن این که به خط سیاسی رسمی نظام وفادار است رویکرد بازار را ترویج می کند و به طور علنی ادعا کرد که تحریم ها تاثیری بر اقتصاد ایران ندارد.

اولین کار او ایجاد ثبات در بازار ارز بود. پیش از تحریم ها ایران دارای چهار نرخ ارز مختلف بود اما همتی تصمیم به یکسان سازی نرخ ارز برای ایجاد ثبات در بازار ارز گرفت. تقاضای داخلی برای ارز اما سیری ناپذیر بود. همتی موفق شد منابع تازه ای برای ارز خارجی پیدا کند و از سیستم یکپارچه مبادله ایران به عنوان ابزاری استفاده کرد که صادرکنندگان ایرانی می توانستند درآمد ارزی خود را به فروش رسانند.

با این وجود، صادرکنندگان ایرانی رویکرد همتی را دلسردکننده دانستند و حاضر به فروش درآمد ارزی خود با نرخ های از پیش تعیین شده نشدند. در نتیجه، از آوریل ۲۰۱۸ تا مارس ۲۰۱۹ میلادی آنان تنها ۸ میلیارد دلار از درآمد ۴۰ میلیارد دلاری شان را به ایران بازگرداندند.

صادرکنندگان تنها زمانی که بانک مرکزی نرخی نزدیک به نرخ ارز بازار آزاد را پذیرفت حاضر به همکاری شدند. همتی در برخورد با بانک های ورشکسته بخش نظامی نیز از روشی مشابه استفاده کرد. او با پذیرش خط رسمی نظام پنج بانک را که همگی وابسته به نهادهای امنیتی و نظامی بودند را در بانک سپه قدیمی ترین بانک ایران ادغام کرد.

با پیشی گرفتن بدهی های این بانک ها از دارایی شان هزاران سپرده گذار این بانک ها نگران از دست رفتن پس اندازشان بودند. ادغام بانک های در لبه پرتگاه بدهی با یک بانک اصلی راه حلی اقتصادی بود. از آنجا که سهامداران اصلی بانک ها نهادهای نظامی و دولتی بودند لازمه این ادغام به اشتراک گذاری اطلاعات نبود. هیچ کس بحث نکرد و این پرسش را مطرح نساخت که چرا بانک های نظامی در کم تر از یک دهه تا این اندازه رشد کرده بودند.

در نتیجه، تصمیم همتی هزینه سیاسی حداقلی برای نظام داشت. تردیدی وجود ندارد که همتی عضوی از تشکیلات سیاسی جمهوری اسلامی ایران و نزدیک به محافظه کاران میانه رو و اعتدال گرایان از روزگاران گذشته است.

با این حال، او یکی از معدود انقلابیون جوان است که درس هایی را از تجارب پیشین خود آموخته است. او با مخالفت های درون تشکیلات سیاسی به مقابله نمی پردازد بلکه می خواهد صندلی خود را پشت میز نظام حفظ کند.

رویکرد همتی در قبال اجرای مقررات اف ای تی اف نمونه ای از این موارد است. بانک های ایرانی برای مقابله با انزوای فزاینده به اف ای تی اف نیاز داشتند. در فوریه سال ۲۰۲۰ میلادی، اف ای تی اف ایران را به دلیل عدم رعایت موازین ضد تروریسم پذیرفته شده در سطح بین المللی در لیست سیاه خود قرار داد.

همتی به جای رویارویی با تندروها خواستار بررسی جزئیات مرتبط با سیاست های مبارزه با تروریسم مالی شد. با این وجود، مجمع تشخیص مصلحت نظام نهادی مشورتی برای حل اختلاف بین شورای نگهبان و مجلس، خواسته های اف ای تی اف را تصویب و تایید نکرد.

در آن زمان، همتی ادعا کرد که رد مطالبات اف ای تی اف هیچ تاثیری بر اقتصاد ایران ندارد. با آغاز فصل مبارزات انتخاباتی عملکرد همتی در سه مناظره مورد توجه قرار گرفت. در نظرسنجی های صورت گرفته توسط رسانه های میانه رو و اصلاح طلب همتی از ابراهیم رئیسی رئیس قوه قضائیه نامزد اصلی تندروها و برنده مورد انتظار انتخابات پیشی گرفته است.

این تنها همتی نیست که مورد توجه قرار گرفته است. “سپیده شبستری” همسر او نیز در اوایل ماه ژوئن در برنامه ای تلویزیونی حاضر شد. جالب اینجا بود که او برخلاف سایر همسران روسای جمهوری اسبق چادری نبود بلکه روسری بر سر داشت.

در نهم ژوئن، همتی در مصاحبه ای با بیان این که مایل است در صورت ریاست جمهوری با “جو بایدن” رئیس جمهوری امریکا ملاقات کند یک گام رو به جلو برداشت. بسیاری از نخبگان سیاسی و اعضای جامعه جامعه مالی ایران نحوه تعامل همتی با بانک های نظامی در موضوع اف ای تی اف را دلیلی برای اثبات توانایی او به منظور مدیریت امور در مقام یک رئیس جمهور می دانند.

آنان معتقدند همتی می تواند با ترکیبی از سیاست پشت درهای بسته و سیاست های مبتنی بر بازار به چالش های اقتصادی ایران پرداخته و هزینه سیاسی را برای نظام ایران به حداقل ممکن رساند. در نتیجه، برخی از اصلاح طلبان ایده ریاست جمهوری همتی را مطرح می کنند. با این وجود، ایرانیان از سال ها فساد، تحریم و نوسانات اقتصادی خسته هستند و نسبت به انتخابات بی احساس شده اند”.

بخش انگلیسی شبکه خبری “صدای امریکا” در گزارشی به پنچ چالش پیش روی رئیس جمهوری بعدی ایران پرداخته است. این شبکه خبری می نویسد:”برنده انتخابات ریاست جمهوری ایران با چالش های دشواری روبرو خواهد بود.

در اینجا به پنج چالش پیش روی او خواهیم پرداخت: نخست اصلاح اقتصاد از زمان خروج امریکا از برجام در دوره ترامپ و خسارات وارد شده بر اقتصاد ایران با شیوع ویروس کرونا. تمام نامزدهای انتخابات ایران بر روی این موضوع اجماع نظر دارند که اولویت اصلی آن کشور باید احیای اقتصاد باشد که تحت تاثیر تحریم قرار گرفته است.

امید ایران برای جذب سرمایه گذاری خارجی با خروج امریکا از برجام ناامید شد. ایران به دلیل تحریم ها میلیاردها دلار درآمد نفتی خود را از دست داد و از سیستم مالی بین المللی خارج شد. صندوق بین المللی پول اعلام کرده که تولید ناخالص ملی ایران در فاصله سال های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ میلادی بیش از شش درصد کاهش یافته است.

نرخ بیکاری افزایش یافته و واحد پول ملی ایران سقوط کرده است. هم اکنون در صورت لغو تحریم ها فضایی باثبات در اقتصاد ایران ایجاد خواهد شد. رئیس جمهوری تازه اما کماکان باید انتظارات عمومی را مدیریت کند چرا که یکی از خطرات آن است که مردم ایران گمان کنند همه چیز بلافاصله بهبود می یابد.

دومین چالش بهبود روابط خارجی است. اگر در مورد مسئله هسته ای ایران مصالحه صورت گیرد احتمالا سرمایه گذاران غربی در کوتاه مدت وارد بازار ایران نخواهند شد. برای این امر، عادی سازی دیپلماتیک روابط تهران و واشنگتن شرطی ضروری خواهد بود.

رئیس جمهوری تازه ایران باید راهی تازه بیابد تا حداقل بهبود شرایط زندگی اقتصادی مردم با مدیریت سطح تخاصم با امریکا امکان پذیر شود. رئیسی نامزد تندروها خواستار نزدیکی ایران به چین است. اگر او رئیس جمهور شود تنش ایران با غرب احتمالا ادامه خواهد یافت اما روند عادی سازی روابط دیپلماتیک با عربستان سعودی ادامه می یابد.

چالش بعدی برای رئیس جمهوری ایران مقابله با شیوع کرونا در آن کشور است. بیش از سه میلیون نفر در ایران به این ویروس آلوده شده و بیش از ۸۱ هزار نفر جان خود را از دست داده اند. بخشی از عقب ماندگی ایران برای واکسیناسیون سریع به دلیل تحریم های امریکا بوده است. کاهش تحریم ها می تواند قدری به ایران برای مقابله با کرونا کمک کند.

چالش چهارم پیش روی رئیس جمهوری بعدی ایران جلب اعتماد مردم است. انزوا و رنج اقتصادی ناشی از تحریم ها و برخورد شدید با اعتراضات مردمی در فاصله سال های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ میلادی و در نوامبر ۲۰۱۹ آثار خود را برجای گذاشته است.

سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی به دلیل شلیک موشک های سپاه در میانه تنش ایران با امریکا نیز ایرانیان را سرخورده کرد. اکنون بحران عمیق عدم اعتماد به دولت در ایران ایجاد شده و میزان مشارکت رای دهندگان در انتخابات پایین تر از دوره های قبل خواهد بود. در نتیجه، دولت بعدی باید اقداماتی فوری برای بازگرداندن اعتماد به جامعه انجام دهد.

چالش پنجم پیش روی رئیس جمهوری بعدی ایران مشکلات زیست محیطی ناشی از تغییرات اقلیمی، کمبود آب، بیابان زایی و آلودگی هوا خواهد بود. متاسفانه در سه مناظره برگزار شده مسائل زیست محیطی مورد بحث از سوی نامزدها قرار نگرفت”.