مکانیسم ماشه چیست و چه خطری دارد؟

مکانیزم ماشه چیست ؟ در بندهای 36 و 37 توافق برجام ساز و کاری برای رسیدگی به نقض برجام پیش بینی شده است که بر اساس آن هر یک از طرف های ایران ، اتحادیه اروپا ، آلمان ، انگلیس ، فرانسه ، روسیه ، چین و آمریکا می توانند به عنوان آنکه یکطرف برجام را نقض کرده است، مراحل بازگشت به قطعنامه ای ششگانه تحریمی را آغاز کنند.

از آنجا که آمریکا از برجام خارج شده دیگر نمی توانست چنین ساز و کاری را فعال کند حالا سه کشور آلمان ، فرانسه و انگلیس بجای فشار بر آمریکا بخاطر خروج از برجام و تحمیل تحریم به دنیا ، ایران را تحت فشار قرار داده اند.

مکانیزم ماشه چه زمانی و چگونه اجرایی می شود؟

در این مرحله این سه کشور برای رسیدن به اجرای کامل مکانیسم ماشه در حدود سه تا چهار ماه زمان نیاز دارند. زیرا تحقق این پروسه سریع نیست. مراحل اجرای سازو کار بازگشت به قطعنامه های تحریمی تحت عنوان رسیدگی به نقض برجام از سوی ایران، با تشکیل پرونده آغاز شده و به کمیسیون مشترک رسیدگی به اجرای برجام، ارجاع می شود. این کمسیون مشترک که با شرکت معاونین وزرای خارجه و یا کارشناسان عالی رتبه هفت کشور تشکیل می گردد ، کارش رسیدگی به موارد اختلاف مطرح شده از سوی طرفین است.

پس از این مرحله اگر مشکل با مذاکرات حل نشد پرونده به نشست وزیران امورخارجه کشورهای باقی مانده در توافق برجام ارجاع داده می شود . اگر بازهم به هر دلیل به یک راه حل نرسیدند یک کمسیون سه جانبه با شرکت ایران و طرف شاکی و یک کشور بیطرف به موضوع رسیدگی خواهد کرد. اگر بازهم به نتیجه ای نرسیدند در آن زمان پرونده به شورای امنیت سازمان ملل می رود . اگر شورای امنیت سازمان ملل حداکثر ظرف سی روز برای حل این مساله به نتیجه رسید که همان نتیجه را اجرایی می کنند ، اما اگر به هر دلیل نتوانستند به توافقی دست یابند هر شش قطعنامه قبلی بار دیگربدون رای گیری فعال می شود. بنابراین اعضای دائمی شورای امنیت اگر هم بخواهند نمی توانند از حق وتو خود برای جلوگیری از بازگشت قطعنامه های قبلی تحریمی تحت فصل هفتم منشور ملل متحد استفاده کنند.

نتیجه بازگشت به قطعنامه های قبلی چیست؟

1- تحریم هایی که از سوی شورا ی امنیت علیه ایران در قطعنامه 1929 وضع شده بود که در واقع کامل کننده پنج قطعنامه پیش از خود است، باردیگر اعمال خواهد شد. این موضوع در واقع وضعیت کنونی را پیچیده تر می کند زیرا تاکنون سایر کشورها از نظر حقوقی مجبور نبودند از تحریم های آمریکا علیه ایران حمایت کنند اما اکنون حتی کشورهایی نظیرچین، روسیه ، ترکیه و هند که تاحدودی با ایران همکاری اقتصادی داشتند، مجبور خواهند شد این همکاری را قطع یا محدودتر کنند.

2- ایران بار دیگر به عنوان تهدید کننده صلح و امنیت دنیا معرفی میشود . این به معنای آن است که وضعیت ایران از لحاظ سیاسی ، امنیتی و اقتصادی بسیار دشوار تر از قبل خواهد شد.

3- بر اساس قطعنامه های شش گانه ایران باید فورا روند غنی سازی را متوقف کند و کشورهای دیگر حق دارند کشتی های ایرانی را در بنادر مختلف بازرسی کنند. البته بسیار بعید است ایران به چنین محدودیتهایی تن بدهد .

4- ایران به‌خاطر عدم انجام تعهدات طرف اروپایی احتمالا سطح همکاری خود را با آژانس بین المللی کاهش خواهد داد . همه چیز به سال 1393 و قبل از برجام بر می‌گردد.

5- فعال شدن مکانیزم ماشه در عمل ایران را به سمت اقدام های رادیکال تری مجبور می سازد. در نتیجه ایران ممکن است از برجام خارج شود و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را مانند سال 1384 متوقف کند. حتی امکان دارد کلیه همکاری های خود با آژانس را کاهش دهد و یا با خروج از پیمان NPT این همکاری ها را کاملا متوقف کند.

6- خروج ایران از برجام مساله‌ای مهمی است که برای طرف اتحادیه اروپایی بسیار اهمیت دارد. آن هم در شرایطی که آنها نگران ایجاد نا امنی در غرب آسیا و تکرار مهاجرت آوارگان مانند سالهای 2012 به بعد هستند. این مساله بویژه زمانی بیشتر اهمیت دارد که توافق برجام یک دستاورد بزرگ دیپلماسی برای جهان بود و به راحتی می توانست ادامه پیدا کند.

نتیجه: هنگامی که طرف‌های اروپایی به هیچ یک از تعهدات خود عمل نکرده‌اند چگونه انتظار دارند ایران در این توافق باقی بماند و یا کلیه تعهدات خود را بدون لغو تحریم ها اجرا کند؟ باید گفت متاسفانه در دنیای سیاست و حقوق بین الملل ، منطق حاکم نیست و عملا قدرت است که مناسبات سیاسی را شکل می‌دهد براین اساس شاهد هستیم اروپایی‌ها در این برهه زمانی می‌خواهند به زور ایران را به انجام اقداماتی وادارند که نه بر اساس منافع ملی آنها است و نه امکانی برای مصالحه باقی گذاشته اند.

با در نظر گرفتن همه جوانب می توان گفت همچنانکه برجام تامین کننده بخشی از منافع همه طرف ها بود و الزاما همه خواسته های آنها را تامین نمی کرد، امروز با بزرگترین چالش خود روبرو شده است. اگر ضرری هم هست برای همه طرفها خواهد بود . گرچه نسبت این ضرر برای همه یکسان نیست.

اروپایی ها با آنکه تاکید می کنند همچنان در برجام می مانند و به روند فشار حداکثری آمریکا ملحق نمی شوند اما در عمل مسیرغلطی را انتخاب کردند که اسرائیلی ها در سر راه ترامپ قرار دادند.