جت‌ لگ چیست؟

جت‌لگ یا پرواز زدگی وضعیتی فیزیولوژیکی یا نوعی اختلال در ریتم شبانه‌روزی بدن در حالت‌های خواب و بیداری است و معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که ساعت داخلی بدن بعد از یک سفر طولانی به هم می‌خورد. در واقع هرچه اختلاف ساعتی کشور مبدأ و مقصد با هم بیشتر باشد احتمال جت‌لگ یا پرواززدگی هم بیشتر است. هرچند این عارضه و اختلال ساعت بدن موقتی است؛ اما با خستگی زیاد ناشی از نخوابیدن و مشکلات هوشیاری و گوارشی که به وجود می‌آورد می‌تواند لذت سفر کاری یا تفریحی را بگیرد. ازآنجایی‌که سفرهای طولانی عمدتاً با هواپیما انجام می‌شوند، می‌توان مؤثرترین عامل ابتلا به جت‌لگ را سفر با هواپیما دانست و دلیل آن هم کاملاً مشخص است. چون به لطف هواپیماهای مدرن و پیشرفته، مسافتی از یک منطقه زمانی به یک منطقه زمانی دیگر در مدت کوتاهی طی می‌کنید و این سفر، ریتم شبانه‌روزی بدن را به‌ هم می‌ریزد و پرواززدگی را به وجود می‌آورد.

علائم جت‌ لگ

جت‌ لگ معمولاً به‌صورت موقت اتفاق می‌افتد که باعث ایجاد مشکلات جسمی، روحی، بی‌خوابی و در نتیجه خستگی طولانی‌مدت در فرد می‌شود. جت‌ لگ معمولاً عوارضی برای انسان ندارد، اما اگر فرد دچار بیماری خاصی باشد، خستگی و تغییر ساعت بدن، باعث ایجاد ضعف در بیمار شده و مشکلات بیشتری را برای او به وجود می‌آورد. افرادی که دارای بیماری‌های قلبی هستند باید بیشتر مراقب خود باشند.

علائم جت‌ لگ شامل موارد زیر است:

• خواب‌آلودگی در طول روز
• دلهره و اضطراب
• حالت تهوع
• سوءهاضمه، اسهال یا یبوست
• کم‌آبی بدن و تعریق زیاد
• پریشانی و گیجی
• سردرد و زودرنجی
• مشکل در تمرکز
• بی‌قراری و اختلال حافظه
• بی‌نظمی در ضربان قلب
• افزایش حساسیت به بیماری

توجه کنید که جت‌ لگ یک بیماری نیست و این مشکلات را به‌صورت موقت در انسان ایجاد می‌شود. در اغلب موارد بدن انسان با استراحت بهبود پیدا کرده و به شرایط نرمال خود برمی‌گردد. مواردی چون ارتفاع زیاد، عدم تحرک در حین پرواز، نگرانی‌های مربوط به سفر و ... بر روی قلب تأثیر گذاشته و احتمال بروز حمله قلبی را افزایش می‌دهد. در مواردی بسیار نادر، جت‌لگ باعث بی‌خوابی مزمن می‌گردد و سکته مغزی را برای فرد به دنبال دارد.  

نکته قابل‌ذکر این است که امکان دارد کودکان هم دچار جت‌ لگ شوند. برای تشخیص این موارد نیازی به مراجعه به پزشک نیست و اگر سفر طولانی داشته‌اید که دو کشور مبدأ و مقصد اختلاف زمانی زیادی با هم داشته‌اند و هر یک از این نشانه‌های ذکر شده را در کودک خود مشاهده کردید به‌ احتمال‌ قوی جت‌ لگ شده است.

طول بهبود جت‌ لگ

جت‌ لگ موقتی است و بیشتر افراد طی چند روز بهبود می‌یابند. عوارض ناشی از جت‌ لگ بسیار نادر هستند. اگر فردی دچار بیماری قلبی باشد، استرس ناشی از اختلال در ساعت زیستی به همراه استرس سفر، ارتفاع زیاد و عدم ‌تحرک طی پرواز، ممکن است منجر به حمله قلبی شوند. در برخی افراد اگر جت‌ لگ بی‌خوابی مزمن به همراه بیاورد، ممکن است منجر به سکته‌ مغزی شود. به‌ طور کلی درمان جت‌ لگ به تعداد منطقه‌های زمانی بستگی دارد که بر فرازشان سفر می‌کنید. بدن انسان به‌سرعت روزی یک یا دو منطقه زمانی، با منطقه زمانی جدید سازگاری پیدا می‌کند.

درمان جت‌ لگ چیست؟

پیشگیری بهترین راه درمان جت‌ لگ است. اما با وجود پیشگیری، ممکن است وقتی چندین منطقه زمانی را طی می‌کنید، باز هم دچار جت‌ لگ شوید. به‌طورکلی جت‌ لگ روش درمانی مشخص یا داروی خاصی ندارد، اما بسیاری از داروها هستند که علائم پرواززدگی را کاهش می‌دهند و در واقع به خواب فرد کمک می‌کنند. برای نمونه ملاتونین یکی از معروف‌ترین داروهایی است که در این موارد پیشنهاد می‌گردد. در روزهای اول سفر مصرف حدود 3 تا 5 میلی‌گرم ملاتونین می‌توانید خوابتان را مطابق با ساعت مقصد تنظیم کنید. البته بهترین روش همان درمان‌های خانگی است؛ وقتی به مقصد رسیدید سعی کنید در اسرع‌ وقت با برنامه زمانی محلی هماهنگ شوید.

قرص‌های خواب‌آور تجویزی یا بدون نسخه می‌توانند به هماهنگ‌کردن ساعت بدن با زمان مقصد کمک کنند. تا جای ممکن از این قرص‌ها استفاده نکنید، اما اگر پزشکتان داروی خواب‌آور را تجویز کرده، می‌توانید دو یا سه شب از آن استفاده کنید. سعی کنید استفاده از این داروها طولانی نشود، چون ممکن است به عادت تبدیل شود.

داروهای خواب‌آور بدون نسخه عبارت‌اند از:

• دیفن‌هیدرامین (Diphenhydramine)
• دوکسیلامین (Doxylamine)

داروهای خواب‌آور تجویزی هم عبارت‌اند از:

• آرام‌بخش‌های (غیر بنزودیازپین‌ها):زولپیدم (Zolpidem)، زالپلون (Zaleplon) و اسزوپیکلون (Eszopiclone)؛
• آگونیست‌های گیرندة ملاتونین: راملتئون (Ramelteon)؛
• بنزودیازپین‌ها (آرام‌بخش‌ها):فلورازپام (Flurazepam)، تمازپام (Temazepam) و استازولام (Estazolam) .

عوامل مؤثر در جت‌ لگ

دلیل اصلی جت‌ لگ، گذر از منطقه‌های زمانی است. مثلا مسافرت هوایی، حمل هوایی یا فریت بار مسافری می تواند باعث ایجاد جت لگ شود. اما چندین عامل دیگر هم هستند که ممکن است منجر به شدیدتر شدن یا طولانی‌تر شدن مشکلات شوند که شامل مواد کافئین‌دار و قهوه، جزئیات سفر، سن، استرس و خواب قبل از سفر، استفاده از الکل تجربه قبلی پرواز زدگی هستند.

در آخر...

اگر چه ما تمام علائم و راه‌های مقابله با پرواز زدگی را بیان کردیم، اما شدت جت‌ لگ در افراد مختلف، کاملاً متفاوت است و البته پدیده‌ای نیست که بخواهید در مورد آن نگران باشید. با این‌ حال، آشنایی با دلایل و راه‌های حل آن می‌تواند از بروز مشکلات دیگر تا حد زیادی جلوگیری کند. در انتها باید بگوییم که این اختلال در ساعت بدن یک عارضه غیرقابل‌پیشگیری است که جای نگرانی هم ندارد و معمولاً پس از چند روز بهبود می‌یابد.

سؤالات متداول

آیا جت‌ لگ همان خستگی سفر است؟

جت‌ لگ و خستگی سفر یک تفاوت اساسی دارند: در خستگی سفر، اختلال در ریتم شبانه‌روزی وجود ندارد و معمولا بعد از یک خواب شبانه، علائم آن رفع می‌شود، اما اثرات جت‌ لگ طولانی‌تر هستند.

عوارض جت‌ لگ چیست؟

خستگی، بی‌خوابی، مشکلات هاضمه، ضعف در قدرت تحلیل و تصمیم‌گیری، خطاهای به‌یادآوردن و به‌خاطر سپاری و تحریک‌پذیری و... از جمله عوارض جت‌ لگ محسوب می‌شوند.