جنگل‌ چند میلیون ساله هیرکانی الیت دقیقا کجاست و چرا ریه ایران است؟

شایانیوز- به بهانه سوختن ریه‌های سرزمینمان، جنگل‌های هیرکانی، کمی درباره این میراث زنده 20 میلیون ساله بدانیم. گرچه دانستن ما، آتش بی‌توجهی‌ها را خاموش نمی‌کند؛ و توقف این چرخه معیوب که کمر به نابودی این خاک بسته است، عزم بلند ملی می‌طلبد.

جنگل‌های هیرکانی، این اکوسیستم بی‌نظیر و منحصر به‌ فرد شمال ایران، نه تنها به لحاظ زیست‌محیطی، بلکه از منظر تاریخی و علمی یکی از ارزشمندترین مناطق روی زمین به شمار می‌آیند. قدمت این جنگل‌ها به ۲۰ تا ۲۵ میلیون سال پیش بازمی‌گردد و باقیمانده‌ای زنده از جنگل‌های پهن‌برگ معتدل دوران ترشیاری است؛ دورانی که زمین هنوز در حال بازسازی و تثبیت اکوسیستم‌های مدرن بود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری هیرکانی، نمونه‌های زنده‌ای از گذشته‌های دور هستند و به همین دلیل، به آن‌ها عنوان «فسیل زنده» داده شده است. ثبت این جنگل‌ها در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۹، نه تنها اهمیت جهانی آن‌ها را به رسمیت شناخت، بلکه تعهد بین‌المللی برای حفاظت از این گنجینه طبیعی را نیز تقویت کرد.

موقعیت جغرافیایی جنگل‌های هیرکانی، از دیگر عوامل برجسته این منطقه است؛ این جنگل‌ها در امتداد ساحل جنوبی دریای خزر، از استان گیلان تا گلستان کشیده شده‌اند و طول تقریبی آن‌ها ۸۵۰ کیلومتر است، در حالی که عرض آن بین ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر متغیر است. این کمان سبز و پرطراوت نه تنها چشم‌انداز طبیعی بی‌نظیری را رقم می‌زند، بلکه نقش حیاتی در تثبیت خاک، کنترل سیلاب‌ها و جلوگیری از فرسایش زمین ایفا می‌کند. مساحت کلی جنگل‌های هیرکانی بیش از دو میلیون هکتار برآورد شده و همین گستره وسیع، امکان حفظ تنوع زیستی فوق‌العاده آن را فراهم کرده است.

از منظر زیست‌بومی، هیرکانی شاهکار طبیعت است. بیش از ۳۲۰۰ گونه گیاهی عروقی در این جنگل‌ها ثبت شده و تعداد گونه‌های درختی و درختچه‌ای به حدود ۱۸۰ می‌رسد. این جنگل‌ها زیستگاه جانوران متنوعی نیز هستند؛ از جمله پلنگ ایرانی، خرس قهوه‌ای و نزدیک به ۳۰۰ گونه پرنده که بخش مهمی از تنوع زیستی منطقه را تشکیل می‌دهند. این مجموعه باورنکردنی از گونه‌های گیاهی و جانوری نه تنها اهمیت حفاظتی دارد، بلکه ارزش علمی و تحقیقاتی بالایی نیز برای دانشمندان جهان دارد، زیرا مطالعه این اکوسیستم می‌تواند پاسخ‌هایی به تغییرات اقلیمی گذشته و سازگاری گونه‌ها ارائه دهد.

پیامدهای سوختن و تخریب این جنگل‌ها، فراتر از خسارت محلی و زیست‌محیطی است؛ از دست رفتن این اکوسیستم به معنای از بین رفتن ذخیره ژنتیکی بی‌نظیری است که میلیون‌ها سال برای حفظ آن تلاش شده است. جنگل‌های هیرکانی نقش حیاتی در جذب دی‌اکسید کربن و کاهش تغییرات اقلیمی محلی و جهانی دارند، و فرسایش خاک و کاهش منابع آب را کنترل می‌کنند. هرگونه تخریب، به ویژه آتش‌سوزی‌های گسترده، می‌تواند چرخه طبیعی و اکولوژیک این منطقه را دچار اختلال کند و پیامدهای جبران‌ناپذیری بر کشاورزی، منابع آبی و تنوع زیستی کشور داشته باشد.

علل آتش‌سوزی و تخریب جنگل‌ها در کل، متعدد است اما بی‌توجهی و بی‌کفایتی متولیان امر، خشکسالی‌های مداوم و مدیریت ناپایدار منابع طبیعی، زمینه را برای وقوع آتش‌سوزی فراهم می‌کنند. افزون بر این، بهره‌برداری غیرمستدام، قطع درختان و توسعه شهری در حاشیه جنگل‌ها، فشار مضاعفی بر اکوسیستم وارد کرده و مقاومت طبیعی آن را کاهش داده است. تجربه جهانی نشان می‌دهد که پیشگیری از چنین بحران‌هایی نیازمند سیاست‌های بلندمدت حفاظت از محیط زیست، آموزش عمومی و سرمایه‌گذاری مستمر در مدیریت جنگل‌ها است.

اهمیت جنگل‌های هیرکانی تنها به ایران محدود نمی‌شود. این منطقه یکی از «میراث‌های زیست‌محیطی جهانی» است و نقش آن در تنظیم اقلیم، تنوع زیستی و حفظ گونه‌های نادر جهانی، آن را به یکی از نقاط استراتژیک زمین تبدیل کرده است. ثبت جهانی جنگل‌ها، می‌بایست تعهد دولت و جامعه جهانی برای حفاظت از آن را افزایش می‌داد اما این تعهد، تا به حال اقدام عملی و مدیریت علمی کافی به همراه نداشته است.. حفاظت از هیرکانی نیازمند رویکرد علمی، بودجه‌گذاری پایدار و همکاری بین‌المللی است تا از این گنجینه طبیعی و تاریخی که میلیون‌ها سال در سکوت رشد کرده، پاسداری شود.

جنگل‌های هیرکانی نمونه‌ای زنده و بی‌نظیر از گذشته زمین و تعامل میان گونه‌ها و زیست‌بوم‌ها هستند. حفاظت از آن‌ها نه تنها مسئولیتی ملی، بلکه تعهدی جهانی است. هرگونه غفلت یا کوتاهی، نه تنها باعث از دست رفتن یک اکوسیستم بی‌همتا می‌شود، بلکه فرصتی تاریخی برای یادگیری و پژوهش درباره میراث طبیعی زمین را برای نسل‌های آینده از بین می‌برد. هیرکانی باید شناخته شود، محترم شمرده شود و با همه توان حفظ شود، چرا که این جنگل‌ها نه تنها هویت زیست‌محیطی ایران، بلکه میراثی غیر قابل قیمت‌گذاری برای کل بشریت هستند.