رونق اقتصاد دانش بنیان در سال 1401

سال 1401 به نام سال دانش بنیان نامگذاری شده است و آن دسته از فعالان اقتصادی و صنعتی کشور که هر روز به دنبال ورود به عرصه های جدید و گسترش حوزه های فعالیت خود هستند، با اشراف بر ویژگی های این اصطلاح و تعریف آن می توانند خود را در جایگاهی برتر نسبت به رقبای داخلی و خارجی قرار دهند. آنچه که مسلم است، اهمیت این ساختار برای سطح کلان کشور است که با تعریف ارکان آن این مهم بودن به خوبی اثبات خواهد شد.

اقتصاد دانش بنیان یک ساختار اقتصادی مدرن است که در فضای کسب و کار پس از دوران پساصنعتی مطرح شده است. اقتصاد صنعتی به تولید انبوه بدون نگاه به کیفیت و اقتصاد پساصنعتی به تولید انبوه با تمرکز بر کیفیت پرداخته است و حالا بر اساس تعریف، اقتصاد دانش بنیان اولین چهارچوب از این نوع است که نگاه خود را معطوف بر نیروی انسانی می نماید.

در این ساختار نیروهای انسانی به کار گرفته شده همگی در حوزه فعالیت شرکت نخبه و تحصیل کرده بوده و با کسب تجربه و صعود در سلسله مراتب سازمان، تبدیل به مدیران متخصص می شوند.

این ساختار عنوان می کند که یک سازمان دارای نیروهایی زبده (که از نظر سطح دانش در جایگاه بالایی قرار داشته و تنها با تجربه از یکدیگر جدا می شوند)، به مرور زمان خود به خود به سمت شایسته سالاری حرکت می کند و به جای از دست دادن افراد درجه یک حضور آنها را ارج می نهد. بدیهی است که به کارگیری این سیستم در سطح کشور روی کاغذ می تواند انقلابی در حوزه اقتصاد ایجاد کند، اما در واقعیت ایجاد تغییرات پایه ای گسترده در سازمان های کند و سنتی به زمان زیادی نیاز داشته وعملیاتی کردن آن امر بسیار دشواری است. بنابراین سیاست کلی برای بهره بردن از آن مبتنی بر راه اندازی مجموعه های کوچکتر و جدید به منظور نهادینه کردن این ساختار است.

به جز تأمین کالا، حوزه دانش بنیان برای جذب سرمایه نیز مزایای متعددی ارائه می کند. یک سرمایه گذار شاید علاقه آنچنانی به سرمایه گذاری در یک شرکت دانش بنیان تولیدی کوچک و نوپا نداشته باشد، به خصوص اگر محیط اقتصادی کشور پر ریسک و غیر قابل پیشبینی باشد. اما شرکت های این حوزه به دلیل دسترسی به نیاز مبرم و تقاضای غیرقابل جایگزینی، به خصوص به صورت بین المللی، می توانند ریسک فعالیت خود را کاهش داده و به نقطه ای برسند که فعالیت تضمینی ارائه دهند. اطمینان به اینکه سرمایه وارد بازار شده، سودآوری کند و همواره در حال گردش باشد، آشکارا این حوزه را برای سرمایه گذاران بسیار جذاب می کند.

به طور خلاصه، می توان با اطمینان از مزایای این طرح برای اقتصاد و اجتماع ایران سخن گفت. شاید در نهایت مهمترین برتری آن، عدم نیاز به توسعه زیربنا و هزینه کردن مقادیر هنگفت برای راه اندازی این چهارچوب باشد. چرا وقتی که با هزینه اندک و صرفا ارائه طرح های حمایتی به منظور رفع موانع رشد و نمو شرکت های فناور می توان در سطح کلان کشور را متحول نمود، باید این فرصت نادیده گرفته شود؟ آیا غیر از این است که هزینه اندک، ریسک پایین و خروجی نیرومند و آینده محور مصداق فرصت طلایی در اقتصاد کشورهای در حال توسعه به شمار می رود؟ لذا غنیمت شمردن این فرصت و استفاده بهینه از آن برای تمام مدیران و مسئولان کشور به لحاظ منطقی باید الزام آور باشد.

نیاز کنونی کشوردر حوزه اقتصاد و دانش بنیان 

محصولاتی که با این نام در جامعه شناخته می شوند، گوشه ای از چهارچوب کلان این حوزه را در مقیاس عملکردی شرکت هایشان استفاده می کنند. این قبیل محصولات که هم باید تحقیق و توسعه را از سر بگذرانند و هم به سطح فناوری بالایی دست پیدا کنند، قادرند ورای ظرفیت های میانگین تکنولوژی یک کشور در سطح بین الملل به رقابت در بازارها بپردازند. این امر به این معناست که کشورهایی که به دلایل مختلف مانند عقب ماندگی صنعتی، مدیریت کلان مشکل دار، فقدان زیرساخت ها یا تحریم های خارجی تحت فشار هستند و نمی توانند به شکل یک بدنه یکپارچه در عرصه اقتصاد جهانی اعتبار کسب کنند، از طریق مجموعه های کوچکتر قادرند جای پای محکمی در بازارهای گوناگون برای خود ایجاد نمایند.

به عبارت دیگر، زمانی که یک کشور تولید محصولات این حوزه را تشویق می کند، بدون هزینه کرد سنگین در خصوص توسعه زیرساخت و صنایع خود می تواند در بازارهای جهانی، ارز بدست آورد. همچنین به دلیل اتکای این تولیدات بر فناوری روز و یکتایی خدماتی که ارائه می کنند، مشتریان ثابتی پیدا خواهند شد که برای رفع نیاز خود ناچار به خرید محصول مذکور هستند. در نتیجه عرضه کننده فعال در این زمینه با بازاری روبروست که رقابت اندکی در آن به چشم می خورد و عوامل خارجی نمی توانند به راحتی بر ارتباط وی با مصرف کنندگانش اثرگذار باشند.

با توجه به شرایط اقتصادی کنونی در ایران، چنین راه حلی می تواند دوای درد حوزه های متعدد در کشور باشد. حوزه هایی همچون دارو، فناوری اطلاعات، پلیمر و مواد پیشرفته، ماشین آلات و رباتیک و حتی صنایع زیستی می توانند سود فراوانی از فعالیت های این چنینی داشته باشند. به جز سودآوری و رشد مالی، جو حاکم بر این مجموعه ها نیز قادر است نگرش مدیریتی ایران را به مرور تحت تأثیر قرار داده و آن را بر روی ریل توسعه به سمت شایسته سالاری و کاهش رانت و فساد هدایت کند.

آنچه باید انجام شود، تا شرکت های دانش بنیان کارایی مناسب داشته باشند. 

بدیهی است که مجموعه های دانش بنیان به لحاظ ساختار و ابعاد، اغلب شرکت هایی با سطح توانایی محدود هستند که برای بدل شدن به تولیدکنندگان مطرح جهانی باید مورد حمایت قرار گیرند. گام اول در این مسیر را معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برداشته است. مجلس شورای اسلامی نیز با قانون جهش تولید دانش بنیان تلاش می کند در همین مسیر قدم بردارد. اما بیش از حمایت های این نهادها، این صنایع هستند که باید با دید مثبت تری به این حوزه نگاه کنند.

تأمین حمایت از جانب بزرگان این صنایع می تواند به رشد و تعالی مجموعه های کوچکتر کمک کرده و در سال های آتی پشتوانه ای برای واحدهای تحقیق و توسعه آنها به وجود آورد. صنعت کشور در حال حاضر متأسفانه در گرداب سکون و عدم توسعه گرفتار شده است که به خصوص در صنایع بزرگ ما مانند نفت و گاز به شدت نمود خارجی پیدا می کند. این شرکت های فناور با ورود به این عرصه ها و عمل کردن به عنوان بازوان چابک و متخصص شرکت های مادر می توانند به سرعت به رفع معضلات و موانع سد راه رشد کشور کمک کنند. بدیهی است چنین آینده خوش بینانه ای در گرو اعتماد صنایع به آنها در کنار حمایت های دولتی است، اما تحقق آن هرچند سخت اما امکان پذیر می باشد.