پشت پرده توسعه عربستان؛ بن سلمان شاهزاده ای با نقاب نوگرایی خاصه برای قرن 21
وضعیت امروز عربستان سعودی، وضعیت ویژهای است. دوران گذار از سنت به مدرنیته و سکولاریسم در سایه قدرتهای پشت پرده.
شایانیوز- در دل صحراهای سوزان عربستان، نسیمی از تغییر وزیدن گرفته است. جهان میداند که محمد بن سلمان، ولیعهد جوان و جاهطلب سعودی، درصدد است تصویر سنتی پادشاهی عربستان را از ریشه دگرگون کند؛ کشوری که روزگاری با سختگیریهای مذهبی شناخته میشد، امروز در مسیر مدرنسازی، اصلاحات اجتماعی و البته تنش با روحانیت قرار گرفته است. با هم نگاهی بیندازیم به پیشینه خاندان آلسعود و پروژه بلندپروازانه ولیعهد برای ساختن عربستانی نوین و خروج از سایه سنت و روحانیت.
پیشینه آلسعود: از نجد تا سلطنت
آلسعود یکی از مهمترین خاندانهای حاکم در خاورمیانه است که تاریخچه آن با سیاست، دین و قدرت گره خورده است.
آغاز ظهور این خاندان به قرن ۱۸ میلادی بازمیگردد. در آن زمان، محمد بن سعود، رهبر قبیلهای در منطقه نجد، با محمد بن عبدالوهاب، بنیانگذار جنبش وهابیت، اتحاد استراتژیکی برقرار کرد. این اتحاد سیاسی-مذهبی، سبب تثبیت قدرت در منطقه مرکزی شبه جزیره و زمینهساز تشکیل اولین دولت سعودی در سال ۱۷۴۴ گردید. با سرکوب این دولت توسط عثمانیها، آلسعود برای مدتی از قدرت خارج شد، اما در قرن بیستم، عبدالعزیز بن سعود (ملک عبدالعزیز) با استفاده از خلأ قدرت پس از فروپاشی خلافت عثمانی و ضعف داخلی، مجدداً سلطه خود را بر نجد، حجاز و دیگر مناطق تحکیم کرد و در سال ۱۹۳۲ کشور عربستان سعودی را تأسیس نمود.
از همان ابتدا، قدرت آلسعود بر یک معامله تاریخی استوار بود: مشروعیت دینی در برابر سلطه سیاسی. وهابیت، ابزار مذهبی را برای تثبیت حاکمیت خاندان فراهم میکرد. اما امروز از این مشروعیت دینی و سلطه مذهبی چه چیزی به جا مانده است؟
محمد بن سلمان، شاهزادهای برای قرن ۲۱
محمد بن سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، متولد ۱۹۸۵ پس از مرگ ملک عبدالله و به قدرت رسیدن پدرش، ملک سلمان، به سرعت پلههای قدرت را طی کرد و در سال ۲۰۱۷ به عنوان ولیعهد منصوب شد.
بن سلمان با ارائه برنامه بلندمدت «چشمانداز 2030» اعلام کرد که میخواهد عربستان را از کشوری کاملاً وابسته به نفت، به یک کشور مدرن، متنوع از نظر اقتصادی و فرهنگی، و جذاب برای سرمایهگذاران جهانی تبدیل کند. برنامه او بهطور خلاصه شامل این موارد است:
کاهش وابستگی به درآمد نفتی
جذب سرمایه خارجی
توسعه صنعت گردشگری و فناوری
بهبود وضعیت حقوق زنان و مدرنیزه کردن ساختار اجتماعی
احداث پروژههای عظیم همچون شهر آیندهگرای «نئوم»
تابوشکنی یا اصلاح؟
بن سلمان دست به اقداماتی زد که تا چندی پیش در عربستان غیرقابل تصور بود:
آزادی رانندگی برای زنان:
تا سال ۲۰۱۸، زنان در عربستان حتی حق رانندگی نداشتند. با دستور مستقیم بن سلمان، این ممنوعیت برداشته شد.
افتتاح سینماها و برگزاری کنسرتها:
در کشوری که دههها هنرهای نمایشی عمومی ممنوع بود، اکنون خوانندگانی غربی اجرا دارند.
محدودکردن پلیس مذهبی:
اختیارات پلیس امر به معروف به شدت کاهش یافت و از نظارت افراطی آنها کاسته شد.
افزایش آزادی سفر و اشتغال برای زنان:
بدون نیاز به اجازه ولی مرد (پدر، شوهر یا برادر).
سرمایهگذاری عظیم در فناوری، هوش مصنوعی، توریسم و ورزش:
از خرید باشگاه نیوکسل گرفته تا برگزاری رقابتهای فرمول ۱ و بستن قرارداد با کریستیانو رونالدو.
واکنش مفتیها و روحانیت سنتی
پایههای مشروعیت خاندان آلسعود همواره بر حمایت روحانیون سلفی و وهابی استوار بوده است. تا پیش از عصر بن سلمان، روحانیت قدرت بسیار زیادی داشت. علما مانند مفتی اعظم کشور، در تصمیمات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تأثیرگذار بودند. اما با ظهور اصلاحات، شکاف میان قدرت دینی و سیاسی عمیقتر شد. بسیاری از این علما، با مشاهده اقدامات بن سلمان، نگران شدند که این تغییرات دینزدایی از جامعه تلقی شود.
بسیاری از روحانیون سنتی یا به سکوت وادار شدند، یا بازداشت شدند. شخصیتهایی مانند سلمان العوده، حسن فرحان المالکی و عوض القرنی که نسبت به اصلاحات یا نظام سیاسی انتقاد کرده بودند، با اتهاماتی چون فتنهانگیزی، دستگیر و محاکمه شدند.
اما مفتی اعظم عربستان، عبدالعزیز آلالشیخ، که سابقاً با بسیاری از تحولات مدرن مخالف بود، در اظهارنظری عجیب گفت که «موسیقی اگر مفاسد نداشته باشد، حرام نیست»، که بسیاری این تغییر لحن را ناشی از فشار و سازگاری با موج اصلاحات بن سلمان دانستند.
تعدادی از علما نیز موضع نرمتری گرفتند و در برابر این اصلاحات سکوت کردند، شاید به دلیل ترس یا محدودیت.
چهره تاریک اصلاحات، پروندههای جنجالی
هرچند بن سلمان چهرهای نو برای عربستان ساخته، اما اقدامات او در سایهای از سرکوب، کنترل شدید رسانهها و نقض حقوق بشر قرار دارد:
قتل جمال خاشقجی، روزنامهنگار منتقد سعودی در کنسولگری استانبول، با شوک جهانی روبرو شد. سازمانهای اطلاعاتی آمریکا و سازمان ملل انگشت اتهام را به سوی بن سلمان نشانه رفتند.
سرکوب شاهزادگان مخالف در داخل خاندان سلطنتی؛ از جمله بازداشت شاهزاده الولید بن طلال.
جنگ خونین یمن: مداخله نظامی عربستان به رهبری بن سلمان در یمن، سبب فاجعه انسانی و کشتهشدن هزاران نفر شده است.
سکولاریسم کنترلشده
بن سلمان خواهان جامعهای بازتر، متصلتر به جهان، اما همچنان تحت کنترل شدید سیاسی است. او مدرنیزاسیون اجتماعی و اقتصادی را برقرار کرده اما از دموکراسی و آزادیهای سیاسی خبری نیست. آزادیهای جدید در زمینه هنر و فرهنگ، با سانسور گسترده مخالفان، کنترل اینترنت و بازداشت فعالان اجتماعی همراه شده است.
برخی تحلیلگران پروژه او را «سکولاریسم اقتدارگرا» مینامند. او عربستان را شبیه به امارات یا حتی چین میخواهد: مدرن، سرمایهدار، اما کاملاً کنترلشده.
آیندهای روشن یا تاریک؟
بن سلمان در موقعیتی حساس قرار دارد. اگر بتواند بین اصلاحات و اقتدار تعادل ایجاد کند، احتمال دارد عربستان را به قطب جدیدی در خاورمیانه تبدیل کند. اما در صورت تداوم سرکوب و تضادهای داخلی، پروژهاش ممکن است با واکنشهای منفی داخلی و بینالمللی مواجه شود.
اما بدجوری جوگیرشده ،،،اصلاحات هم بلدی می خواد سیدخاتمی بدرستی اجرا کرد،،،