آیا تخریب طبیعت توسط انسان‌ها در شکل‌گیری ویروس کرونا موثر بوده است؟ برخی پژوهشگران می‌گویند با کاهش تنوع زیستی و همچنین زیستگاه‌های طبیعی در سراسر جهان، شیوع ویروس کرونا شاید مقدمه‌ای بر انتشار دیگر ویروس‌های واگیردار مشابه باشد.
دانشمندان زیادی در این باره تحقیقات زیادی کرده‌اند و تجربیات‌شان را منتشر کرده و به این پرسش پاسخ داده‌اند. گاردین اخیرا مقاله‌ای در این باره منتشر کرده است. یکی از این تجربیات مربوط به شیوع بیماری ابولا در افریقا است.
ابولا از کجا آغاز شد؟
روستای مایبوت واقع در کشور گابن منطقه‌ای بسیار ناسالم به حساب می‌آید. جمعیت حدود ۱۵۰ نفری ساکن این روستا، همواره در معرض بیماری‌هایی، چون مالاریا، تب دِنگی، تب زرد و کم‌خوابی بوده‌اند. اما در ژانویه سال ۱۹۹۶ ویروس کشنده ابولا در فرآیند یک همه‌گیری نسبتا کوچک از جنگل شروع به انتشار و سپس به انسان سرایت کرد.
شمار جان‌باختگان این بیماری در این روستا حدود ۲۱ تا ۳۷ تن تشخیص داده شده است. تحقیقات نشان می‌دهد اکثر این جان‌باختگان در آن زمان با شامپانزه‌ها تماس داشته و آن‌ها را شکار و یا حمل می‌کردند. بعضی از این افراد نیز به جدا کردن پوست و یا تکه‌تکه کردن گوشت این حیوان می‌پرداختند.
اینطور به نظر می‌رسد که اینگونه ویروس‌های کشنده از نقاط مهم تنوع زیستی همچون جنگل‌های گرمسیری و برخی فروشگاه‌های گوشت در آفریقا و آسیا پدیدار می‌شوند.
اهالی روستا می‌گویند کسانی که با گوشت این حیوانات به پخت و پز پرداخته و یا از گوشت آن خورده‌اند، در عرض چند ساعت به یک بیماری وحشتناک دچار می‌شدند. بعضی از آن‌ها به سرعت از بین می‌رفتند و بعضی دیگر هم که باقی می‌ماندند، از طریق رودخانه به بیمارستان انتقال داده می‌شدند.
از این افراد تعداد معدودی درمان شدند. اما در یکی دو دهه اخیر اینطور تصور می‌شد که جنگل‌های مناطق استوایی و محیط‌های طبیعی دست نخورده، منابع تهدید‌آمیزی از انواع ویروس‌ها و پاتوژن‌هایی باشند که باعث انتشار بیماری‌های جدید در بین انسان‌ها می‌باشد، بیماری‌هایی مانند ابولا، ایدز و تب دِنگی.
حالا، اما کرونا در جهان همه‌گیر شده است. حالا دانشمندان می‌گویند همانند دیگر دخالت‌های انسان در طبیعت مانند ساخت جاده‌ها، استخراج معادن، شکار و قطع درختان که در سال ۱۹۹۰ باعث انتشار ویروس ابولا در روستای مایبوت شد، ممکن است ویروس کرونا نیز تاثیر گرفته از برخی از دخالت‌های انسانی و دستکاری‌های بشر در ترکیب خود باشد. در این میان برخی می‌پرسند آیا این دخالت‌ها ترور به شیوه نوین به حساب نمی‌آید؟
دوید کومن، ارائه‌کننده نظریه چگونگی انتشار بیماری‌ها در امریکا می‌نویسد: متاسفانه انسان‌ها جنگل‌های گرمسیری استوایی و مناظر حیات وحش طبیعت را مورد تهاجم خواسته‌های خود قرار می‌دهند. اینگونه مناطق پناهگاه مهمی برای حیوانات، گیاهان و حتی بسیاری از ویروس‌های ناشناخته هستند.
او می‌گوید: ما درختان را قطع می‌کنیم، حیوانات را می‌کُشیم و یا آن‌ها را در قفس زندانی می‌کنیم، و با خرید و فروش آن‌ها به تجارت می‌پردازیم. ما نظم موجود در اکوسیستم را مختل کرده‌ایم، که از جمله نتایج اینگونه اقدامات این است که ویروس‌های مختلف از خاستگاه‌های اصلی و طبیعی خود خارج شده و به دیگر مناطق منتقل می‌شوند.
وقتی این اتفاق رخ دهد، آن‌ها برای زنده ماندن به میزبان‌های جدیدی نیاز پیدا می‌کنند. بله، درست حدس زده‌اید، آن میزبان‌های جدید، ما انسان‌ها هستیم.
یک تهدید فزاینده
تحقیقات نشان می‌دهد که انتشار بیماری‌های واگیردار رایج میان حیوانات مانند ابولا، سارس، آنفولانزای پرندگان و بیماری کرونا، در بین جوامع انسانی در حال گسترش است. در حال حاضر، این پاتوژن‌ها در حالت گذار از حیوانات به انسان‌ها هستند. برخی از این ویروس‌ها قابلیت انتشار سریع در دیگر مناطق جدید را دارند.
مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های ایالات متحده امریکا (CDC) احتمال می‌دهد منشاء ۷۵ درصد از بیماری‌هایی که امروزه جوامع بشری را تحت تاثیر قرار داده‌اند از حیوانات هستند. منشاء برخی بیماری‌های دیگر مانند هاری و طاعون نیز در قرن‌های گذشته از حیوانات بوده است. بیماری‌های کمتر منتشر شده مانند ماربورگ نیز وجود دارند که احتمال می‌دهند از خفاش به انسان منتقل شده باشد.
تعدادی از بیماری‌ها مانند کرونا و مِرس که سال گذشته به ترتیب در شهر ووهان در کشور چین و برخی مناطق خاورمیانه ظاهر شدند، نیز نمونه‌هایی از اینگونه بیماری‌ها هستند که به تازگی و در مقیاس جهانی میان جوامع بشری انتشار یافته‌اند (منشاء بیماری مِرس از حیوان شتر است).
از بیماری‌های دیگری که از حیوان به انسان منتقل شده است، می‌توان به تب لاسا اشاره کرد که برای اولین‌بار در سال ۱۹۶۹ در کشور نیجریه مشاهده شد. همچنین بیماری‌های نیپاه، در کشور مالزی و ویروس سارس در کشور چین که جمعیتی بالغ بر ۷۰۰ نفر را از بین برد و در طی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳ به ۳۰ کشور جهان سرایت کرد از دیگر نمونه‌های بیماری‌هایی با منشاء حیوانی هستند.
برخی دیگر از بیماری‌ها مانند ویروس زیکا از پشه به انسان منتقل شده و ویروس نیل غربی (WNV) که از آفریقا جهش یافته و در دیگر کشور‌ها نیز مشاهده شده‌اند.
اثر تشدیدشونده
در سال ۲۰۰۸ پروفسور کیتی جونز، بوم‌شناس انگلیسی به همراه تیم تحقیقاتی خود ۳۳۵ بیماری را که در محدوده سال‌های ۱۹۶۰ الی ۲۰۰۴ پدید آمده بودند شناسایی کردند که حداقل منشاء ۶۰ درصد از این بیماری‌ها حیوانات بوده‌اند. بنا به نظر جونز، انتشار این بیماری‌ها رابطه مستقیمی با تغییرات محیط زیست دارد.
تخریب جنگل‌های بکر و دست نخورده، قطع درختان، استخراج از معادن، ساخت جاده‌ها، افزایش شهرنشینی و افزایش جمعیت، مردم را بیش از پیش در معرض ابتلا به اینگونه بیماری‌ها قرار داده است. او عقیده دارد نتیجه انتقال بیماری از حیات‌وحش به انسان توسعه اقتصادی را دچار هزینه‌های اضافی خواهد کرد. پروفسور جونز هشدار می‌دهد اقتصاد، سلامت و امنیت جهانی در تهدیدی بسیار جدی قرار دارد.
پروفسور جونز با بررسی میزان تاثیر تخریب زیستگاه‌های طبیعی بر افزایش قدرت انتقال ویروس‌ها به انسان می‌گوید: از بین بردن مناظر طبیعی و گونه‌های مختلف حیوانات، از جمله عوامل مهم انتقال بیماری از حیات وحش به انسان است.
بنا به نظر پروفسور اِریک فِور، استاد رشته دام‌پزشکی دانشگاه لیورپول، پاتوژن‌های بی‌شماری در زیستگاه‌های طبیعی وجود دارند که در حال تکامل هستند، او می‌گوید: اگر ما به همین صورت به تخریب زیستگاه‌ها بپردازیم این پاتوژن‌ها می‌توانند تهدیدات جدی برای ما انسان‌ها به شمار آیند.
او می‌گوید: تفاوت امروز با چند دهه گذشته این است که بیماری‌ها قادر به انتشار در هر دو محیط حیات‌وحش و جوامع انسانی هستند. امروزه این دو محیط با تراکم بیشتر نسبت به گذشته به یکدیگر نزدیکتر شده‌اند، جایی که خفاش‌ها، جوندگان، پرنده‌ها، حیوانات اهلی و خانگی و دیگر موجودات حیات وحش در کنار انسان‌ها در حال زندگی هستند. در چنین شرایطی بیماری‌ها می‌توانند به راحتی از گونه‌ای به گونه‌ی دیگر منتقل شوند.
پروفسور توماس گیلِسپی بوم‌شناس دیگری است که عقیده دارد، انسان‌ها با فعالیت‌های مخرب خود و محدود کردن زیست بوم‌های طبیعی شرایطی را به وجود آورده‌اند که اینگونه بیماری‌ها بتوانند به راحتی زیستگاه‌های اصلی خود را ترک کرده و به دیگر نقاط حرکت کنند.
با وجود چنین شرایطی انتظار می‌رود در آینده نزدیک شاهد همه‌گیر شدن دوباره ویروس آنفلوآنزا، و ممکن است شاهد مرگ‌و‌میر گسترده انسان‌ها و ظاهر شدن بیماری‌های جدید باشیم. بیماری نظیر ابولا به راحتی همه‌گیر نمی‌شود. اما پس از ابتلا، میزان مرگ‌و‌میر آن می‌تواند به اندازه بیماری سرخک مصیبت‌بار و فاجعه‌آمیز باشد.
به گفته ایشان، در اکثر نقاط کره زمین شاهد تعرضات بسیاری به حیات وحش و محیط زیست حیوانات هستیم. تغییرات گسترده مناظر طبیعی باعث ترک حیوانات از زیستگاه‌های اصلی خود شده و آن‌ها را به انسان‌ها نزدیکتر می‌کند.
او پیش‌بینی می‌کند، با گسستگی ایجاد شده در جنگل‌های برون‌شهری آمریکا، این کشور به زودی با ظهور احتمالی بیماری لایم مواجه خواهد شد، چرا که تغییرات اکوسیستم بر چرخه پیچیده بیماری لایم، تاثیر می‌گذارد.
تغییر رفتار در قبال طبیعت
با آگاهی به چنین شرایطی که تا حدودی می‌دانیم رفتارهایمان چه تاثیراتی بر سلامت خودمان داشته، حال وقت آن رسیده رفتارمان را در قبال طبیعت تغییر دهیم. پروفسور کتی جونز، محقق انگلیسی می‌گوید در جوامع فقیر و غنی باید تغییرات رفتاری صورت گیرد.
کشور‌های ثروتمند شمال باید تقاضا برای مواردی مانند چوب و مواد معدنی را کاهش دهند تا زیستگاه‌های طبیعی کمتر آسیب دیده و سپس انتقال بیماری‌ها از این مناطق کاهش یابد. به اعتقاد او امنیت زیستگاه‌ها باید یکی از دغدغه‌های اصلی ما باشد. باید نقطه‌ضعف‌ها را پیدا کنیم و الزامات سلامت جهان سوم را فراهم کنیم، در غیر این صورت باید منتظر شرایطی بدتر از این باشیم.
در حال حاضر جهان با خطرات زیادی مواجه است. این خطرات در گذشته نیز وجود داشتند، اما بدرفتاری ما با محیط زیست اطرافمان است که به میزان تهدید این خطرات افزوده است؛ بنابراین آنچه باید تغییر کند، نحوه تعامل ما با خطرات است.
برین برد، محقق و ویروس‌شناس دانشگاه کالیفرنیا که مسئولیت نظارت و کنترل شیوع بیماری ابولا در کشور سیرالئون را به عهده داشت، معتقد است که ما در عصر ابتلای شدید به بیماری‌ها به سر می‌بریم.
بیماری‌ها با سرعت بیشتری نسبت به گذشته در حال انتشار هستند؛ پس واکنش ما نسبت به آن‌ها نیز باید به همان نسبت سریع‌تر شود. این امر مستلزم سرمایه‌گذاری، تغییرات رفتاری و توجه بیشتر به قشر‌های مختلف مردم است.
کلید حل مسئله این است که پیام این بیماری‌ها توسط همه شکارچیان، تخریب‌کنندگان محیط زیست، میادین فروش غیر‌مجاز حیوانات حیات وحش و همچنین مصرف‌کنندگان گوشت این حیوانات فهمیده شود. این گروه‌ها باید بیشتر مراقب رفتارشان باشند، زیرا فقط یک یا دو ناقل می‌تواند نقطه آغاز شیوع یک بیماری به صورت گسترده به حساب آید.
آموزش و آگاهی‌بخشی، تنها راه مقابله با این دسته از بیماری‌ها است. مردم باید بدانند که شرایط تغییر کرده است. پروفسور برن می‌گوید: «من در تحقیقاتم درباره نحوه شیوع بیماری ابولا (Ebola) در کشور سیرالئون چیز‌های زیادی آموختم.
مردم محلی آن منطقه علاوه بر تحمل گرسنگی، خودشان بسیار تشنه و مشتاق اطلاعات درباره بیماری ابولا بودند. آن‌ها می‌خواستند بدانند که برای پیشگیری و درمان این بیماری چه اقداماتی را باید انجام دهند!».
دو محقق بزرگ، سیسیلیا تاکولی و پروفسور فِور نیز در پیامی بر لزوم تجدیدنظر در زیرساخت‌های شهری به‌ویژه افزایش درآمد گروهی از مردم و اصلاح زیستگاه‌های غیر‌رسمی تاکید داشتند؛ زیرا با شرایط کنونی، بیماری‌های جدید با سرعت زیادی منتشر می‌شوند؛ راه‌حل کوتاه‌مدت جلوگیری از انتقال بیماری است، ولی راه‌حل این مسئله در بلند‌مدت، نیاز به ایجاد تغییرات اساسی در سیاست، برنامه‌ریزی و توسعه شهری را بیش از پیش نمایان می‌سازد.
باید به فروش گسترده حیوانات حیات وحش در عرصه جهانی نیز توجهی خاص شود. حیوانات حیات وحش بیش از حیوانات پرورش‌یافته و اهلی میزبان گونه‌های مختلف ویروس‌ها هستند. با این حال، جهت جلوگیری از انتشار بیماری‌ها، باید میادین فروش این حیوانات در سراسر جهان سرکوب شوند. شواهد نشان می‌دهد حیوانات وحشی هیچ‌گاه عاری از ویروس نخواهند بود.
پروفسور برین بِرد نیز می‌گوید: «ما نمی‌توانیم محل شیوع بیماری‌های بعدی را پیش‌بینی کنیم، پس باید سناریو‌های مختلفی را جهت مواجهه بهتر با این بیماری‌ها طرح‌ریزی کنیم. تنها چیزی که مشخص است، این است که بیماری‌های بعدی در راهند.»
دیدگاه تان را بنویسید